Một trong những nhiệm vụ, giải pháp đặt ra tại Điều 6 Nghị quyết số 51/NĐ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận số 91-KL/TW ngày 12 tháng 8 năm 2024 của Bộ Chính trị tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW là “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục”.
Phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục hiện còn gặp nhiều thách thức
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Hồ Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế chia sẻ, đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là “xương sống” của quá trình đổi mới giáo dục. Nhà giáo là những người đóng vai trò trực tiếp đưa các nội dung đổi mới vào thực tiễn, trong khi cán bộ quản lý có vai trò định hướng và tạo điều kiện để quá trình đó được thực hiện đồng bộ, hiệu quả. Để hai đối tượng này có thể phát triển, cần đầu tư mạnh mẽ vào đào tạo, đãi ngộ và xây dựng môi trường làm việc tích cực, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho một nền giáo dục tiên tiến, đáp ứng yêu cầu của thời đại.
Tuy nhiên, việc phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục hiện nay vẫn gặp phải một số thách thức.
Thứ nhất, đội ngũ giáo viên còn thiếu về số lượng và chưa đồng bộ về cơ cấu. Nhiều khu vực, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số còn tình trạng thiếu giáo viên, nhất là ở các môn như Ngoại ngữ, Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật và giáo viên bậc mầm non. Cùng với đó, cơ cấu giáo viên không đồng đều, một số môn dư thừa nhưng thiếu ở các môn mới hoặc chuyên biệt như giáo dục STEM, giáo dục đặc biệt.
Thứ hai, chất lượng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý chưa đồng đều. Một bộ phận giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới về năng lực giảng dạy, kỹ năng sử dụng công nghệ, hoặc phương pháp dạy học tích cực. Một số cán bộ quản lý chưa đủ tầm nhìn chiến lược để dẫn dắt quá trình đổi mới tại đơn vị mình, chưa được trang bị đầy đủ các kỹ năng quản lý hiện đại như quản lý dữ liệu, ứng dụng công nghệ, xây dựng văn hóa đổi mới.
Thứ ba, đội ngũ giáo viên phải đối diện với áp lực công việc cao trong khi chế độ đãi ngộ chưa tương xứng. Giáo viên đang phải đảm nhận với lượng công việc lớn, bao gồm giảng dạy, quản lý lớp học, làm hồ sơ hành chính, và tham gia các hoạt động ngoài giờ. Tuy nhiên, thu nhập của giáo viên chưa tương xứng với công sức bỏ ra, khiến nhiều giáo viên thiếu động lực cống hiến hoặc thay đổi công việc để tìm cơ hội tốt hơn.
Theo Tiến sĩ Lê Hồ Sơn, những thách thức trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Trước hết, từ phía chính sách và quản lý nhà nước, hệ thống quản lý giáo viên còn phân tán, thiếu cơ sở dữ liệu tập trung để dự báo nhu cầu và phân bổ giáo viên hợp lý giữa các vùng miền, cấp học. Ngành giáo dục chưa được chủ động toàn quyền trong tuyển dụng, luân chuyển giáo viên. Mức lương và phụ cấp cho giáo viên, đặc biệt ở khu vực khó khăn, chưa đủ để giữ chân hoặc thu hút nhân tài vào ngành sư phạm. Điều này dẫn đến tình trạng chưa nhiều thí sinh giỏi chọn ngành sư phạm và giáo viên bỏ nghề còn diễn ra.
Đồng thời, từ phía hệ thống đào tạo nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, việc tồn tại nhiều cơ sở đào tạo giáo viên dẫn đến phân tán nguồn lực đầu tư của nhà nước cho các cơ sở lớn, có truyền thống và uy tín trong đào tạo, bồi dưỡng. Một số trường sư phạm còn thiếu đội ngũ giảng viên trình độ cao, chưa cập nhật chương trình đào tạo để phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, thiếu nhấn mạnh vào kỹ năng thực hành, công nghệ và giáo dục đa văn hóa.
Ngoài ra, từ phía bản thân đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục, một số giáo viên và cán bộ quản lý, đặc biệt ở thế hệ lớn tuổi, còn giữ tư duy truyền thống, ngại tiếp cận phương pháp mới hoặc công nghệ hiện đại.
Đồng ý kiến với quan điểm trên, Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, một trong những thách thức lớn hiện nay đối với việc phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý là sự phát triển nhanh chóng xã hội.
“Trong bối cảnh giáo dục đang có trước những yêu cầu đổi mới về chuyển đổi và thích ứng, nếu các trường học không có sự thay đổi, không đáp ứng kịp thời để nâng cao năng lực chuyên môn, tư duy quản trị và phương pháp giảng dạy thì đội ngũ giảng viên cũng như cán bộ quản lý, thì sẽ khó có thể đáp ứng xu thế phát triển chung của xã hội”, thầy Khoa chia sẻ.
Cũng theo Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa, một vấn đề tồn tại ở khác ảnh hưởng tới sự phát triển của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là cơ chế hỗ trợ về tài chính hiện nay. Bởi các trường công lập vẫn áp dụng một hệ thống chế độ đãi ngộ như các ngành nghề khác, chưa có các chính sách ưu đãi đặc thù.
Cùng với đó, các hình thức tôn vinh, khen thưởng dành cho đội ngũ này cũng chưa kịp thời, để tạo được động lực để các thầy cô yên tâm cống hiến, phát triển nghề nghiệp. Trong khi đó, ở các trường đại học tư nhân, cơ chế đãi ngộ linh hoạt hơn từ lương, khen thưởng, điều kiện làm việc đến cơ hội phát triển cá nhân. Chính sự khác biệt này đang tạo ra một sức ép cạnh tranh khiến các trường công lập phải sớm có cơ chế đặc thù, phù hợp để giữ chân và phát triển đội ngũ nhà giáo chất lượng cao.
Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Lê Anh Đức - Hiệu trưởng Trường Đại học Đồng Nai cho rằng, đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục có tính chất quyết định chất lượng đào tạo của mỗi cơ sở giáo dục. Bởi đây là đội ngũ trực tiếp truyền đạt tri thức, hình thành kỹ năng, hun đúc tư duy, phát triển chương trình đào tạo và hỗ trợ cho người học, từ đó tạo nên nền tảng vững chắc cho sự phát triển nguồn nhân lực quốc gia trong tương lai.
Theo Tiến sĩ Lê Anh Đức, điểm nghẽn nhất hiện nay trong việc nâng cao chất lượng và phát triển bền vững đội ngũ nhà giáo nằm ở chế độ, đặc biệt là các điều kiện về cách thức tổ chức, vận hành, cũng như định hướng phát triển nội bộ của từng cơ sở giáo dục.
Trong đó, không ít trường hợp giảng viên học hàm, học vị cao, sở hữu nền tảng học thuật vững chắc, nhưng lại quá thiên về lý thuyết, ít tham gia vào hoạt động giảng dạy thực hành. Tình trạng này kéo dài không chỉ làm giảm tính thực tiễn của chương trình đào tạo mà còn hình thành một thói quen giảng dạy thiếu linh hoạt, xa rời nhu cầu thực tế của thị trường lao động và ảnh hưởng tới sự phát triển của đội ngũ nhà giáo. Đây chính là một trong những nguy cơ lớn nhất, gây trở ngại cho mục tiêu xây dựng đội ngũ nhà giáo và có thể quản lý chất lượng giáo dục giáo dục chất lượng cao.
Cần có các kế hoạch, chính sách cụ thể mang tính chiến lược, dài hạn và khả thi
Theo Tiến sĩ Lê Anh Đức, Trường Đại học Đồng Nai đã chủ động xây dựng và ban hành chiến lược phát triển chất lượng đội ngũ nhà giáo.
Trong đó, giảng viên được khuyến khích không ngừng cập nhật kiến thức mới, tích cực nghiên cứu ứng dụng công nghệ hiện đại vào bài giải để nâng cao hiệu quả giảng dạy và đào tạo. Đồng thời, nhà trường cũng động viên đội ngũ giảng viên theo học các chương trình đào tạo sau đại học nhằm nâng cao trình độ chuyên môn.
Đối với giảng viên sau khi theo học nâng cao chuyên môn, nhà trường sẽ bố trí để các thầy cô có cơ hội làm việc, hợp tác với doanh nghiệp liên kết, từ đó nâng cao năng lực ứng dụng, kết nối lý thuyết với thực hành một cách hiệu quả.
Đối với đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, nhà trường cũng khuyến khích việc ứng dụng công nghệ thông tin để tổ chức, điều hành hiệu quả các hoạt động giáo dục hiệu quả. Đồng thời, cán bộ quản lý cũng cần chủ động phối hợp với từ đội ngũ ngũ viên, học viên đến sinh viên cùng tham gia vào tiến trình chuyển đổi số, từ đó tạo ra một hệ thống giáo dục giáo dục linh hoạt và hiện đại.
Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục cũng cần liên tục hỏi, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn và nghiệp vụ quản lý, đặc biệt là các lĩnh vực như khoa học giáo dục, quản trị đại học. Từ đó, xây dựng chương trình đào tạo với từ chuẩn đầu ra gắn với nhu cầu thực tế của thị trường lao động.
Còn theo Tiến sĩ Lê Hồ Sơn, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế đã triển khai xây dựng quy hoạch và kế hoạch phát triển đội ngũ đến năm 2030, đảm bảo 100% viên chức, người lao động đáp ứng yêu cầu của vị trí việc làm. Trong đó, 80% giảng viên có trình độ tiến sĩ; 35% giảng viên là giáo sư, phó giáo sư; 100% giảng viên có khả năng sử dụng ít nhất một ngoại ngữ trong giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Đồng thời, nhà trường cũng xây dựng chính sách thu hút và hỗ trợ đội ngũ có trình độ chuyên môn cao và thiết lập cơ chế hỗ trợ giảng viên trong việc xét công nhận tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư.
Thầy Sơn cũng cho rằng, để đội ngũ nhà giáo phát triển và cán bộ quản lý giáo dục phát triển, cần có các kế hoạch, chính sách cụ thể mang tính chiến lược, dài hạn và khả thi. Đồng thời, cần tập trung vào các nội dung trọng tâm như đảm bảo đủ số lượng và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo, đảm bảo cơ cấu phù hợp giữa các vùng miền, các môn học hay ngành nghề đào tạo. Cùng với đó, cải thiện chính sách đãi ngộ và tạo động lực làm việc cho nhà giáo. Ngoài ra, các cơ sở giáo dục cũng cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số trong quản lý đội ngũ nhà giáo.
Trong khi đó, Tiến sĩ Trịnh Đăng Khoa cho rằng: “Để nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo, chính mỗi cán bộ, nhà giáo phải không ngừng học hỏi, cập nhật kiến thức mới và gắn bó chặt chẽ với cuộc sống thực tế. Từ đó, có thể điều chỉnh chương trình giảng dạy, đổi mới bài luận, phương pháp kiểm tra, đánh giá sao cho phù hợp với yêu cầu của xã hội hiện đại và nhu cầu thực tế của người học, cũng như người sử dụng lao động.
Tuy nhiên, để làm được điều này, bản thân giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục không thể đơn độc. Do đó, cần có thêm những chính sách hỗ trợ đồng bộ, thiết thực, môi trường phát triển nghề nghiệp tốt để tạo điều kiện cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục phát triển chuyên môn, nghiệp vụ. Từ đó, đóng góp lâu dài và hiệu quả cho sự nghiệp giáo dục nước nhà”, thầy Khoa nhấn mạnh.
