Vừa qua, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 03/NQ-CP về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Theo Nghị quyết số 57, mục tiêu đến năm 2030, chi tối thiểu 3% trong tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. [1]
“Cú đấm thép” cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: “Vừa qua, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 03/NQ-CP về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, khiến những người làm trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, lĩnh vực nghiên cứu khoa học đều phấn khởi.
Hy vọng đây sẽ là cơ sở pháp lý, “cú hích” cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Tôi rất mong chờ Nghị quyết số 57 sớm đi vào thực tiễn, để ngày càng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học, công nghệ. Việc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong giai đoạn hiện nay là tất yếu. Đây là yếu tố quyết định phát triển của quốc gia, giúp đất nước phát triển giàu mạnh, bứt phá trước kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.
Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: NVCC.
“Trong số những nhiệm vụ cụ thể của Nghị quyết số 57, có mục tiêu đến năm 2030, bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là con số “mơ ước”, có thể tạo ra bước phát triển “nhảy vọt” cho khoa học, công nghệ. Việc bố trí ngân sách được giải ngân đúng mục đích và đối tượng sẽ góp phần đưa Việt Nam trở thành đất nước phát triển về khoa học, công nghệ, đặc biệt là công nghệ mới, công nghệ cao, chuyển đổi số.
Thực tế, những năm qua, chi cho khoa học công nghệ từ ngân sách nhà nước khá khiêm tốn, chủ yếu chi cho hoạt động thường xuyên... Vấn đề vướng mắc cần phải giải quyết là thủ tục hành chính và việc giải ngân. Các nghiên cứu phải chờ đợi cấp kinh phí từ một hoặc nhiều năm, kể từ khi có đề xuất, đặt hàng của nhà nước. Điều này gây khó khăn cho người làm khoa học, dẫn đến việc nghiên cứu không đạt hiệu quả cao. Trong khi đó, các dự án nghiên cứu khoa học, công nghệ thường có tính mới, tính nhanh, nên được giải ngân ngay lập tức; nếu phải đợi đến giải ngân quá lâu, sẽ hết tính mới, không mang lại hiệu quả” - thầy Nhân nêu quan điểm.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cũng đánh giá, Nghị quyết số 57 là một chủ trương rất lớn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng, an ninh trong giai đoạn tới đây.
“Trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của đất nước, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia có vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là một trong những yếu tố quyết định việc nâng cao năng suất, chất lượng hiệu quả của phát triển kinh tế - xã hội, kỳ vọng tạo nên sự bứt phá mạnh mẽ.
Nghị quyết số 57 cho thấy sự quan tâm của lãnh đạo Đảng và Nhà nước về khoa học, công nghệ. Thời gian vừa qua, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số mang về được kết quả tích cực, đáng ghi nhận.
Mục tiêu đến năm 2030, tiềm lực, trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đạt mức tiên tiến ở nhiều lĩnh vực quan trọng, thuộc nhóm dẫn đầu trong các nước có thu nhập trung bình cao; trình độ, năng lực công nghệ, đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp đạt mức trên trung bình của thế giới; một số lĩnh vực khoa học, công nghệ đạt trình độ quốc tế. Những mục tiêu trên được đề ra thể hiện sự quyết tâm và chú trọng của Đảng, Nhà nước về việc phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo” - vị Phó Hiệu trưởng phân tích.
Còn theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên), Nghị quyết số 57 là chủ trương, quyết sách kịp thời và đột phá về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Thầy Hùng cho hay: “Mặc dù trước đó, Đảng và Nhà nước có nhiều chủ trương nhằm đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ; nhưng phải đến Nghị quyết số 57 mới thực sự là chủ trương, quyết sách mạnh mẽ, mang tính chiến lược và cách mạng.
Nghị quyết cũng nêu giải pháp quan trọng khơi thông nguồn lực khoa học, công nghệ là khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách nhà nước, tài sản công, sở hữu trí tuệ, thuế. Mục đích để tháo gỡ các “điểm nghẽn”, “rào cản”, giải phóng các nguồn lực, khuyến khích, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, phát triển nguồn nhân lực.
Đồng thời, cải cách phương thức quản lý, triển khai các nhiệm vụ khoa học và công nghệ phù hợp với từng loại hình nghiên cứu; cải cách cơ chế quản lý tài chính trong việc thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đơn giản hoá tối đa các thủ tục hành chính; giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ”.
Chia sẻ riêng về hoạt động của Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên), Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng nhấn mạnh, là một trong những trường chú trọng về nghiên cứu khoa học, hiện nay, nhà trường là trung tâm đào tạo và chuyển giao khoa học công nghệ về nông, lâm nghiệp, quản lý tài nguyên, môi trường và phát triển nông thôn cho các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc Việt Nam. Nghị quyết số 57 sau khi đi vào thực tiễn, sẽ giúp tạo động lực để nhà trường ngày càng phát triển mạnh hơn về khoa học, công nghệ.
Khoa học công nghệ đóng vai trò tạo đột phá chiến lược quan trọng nhất
Chia sẻ với phóng viên, Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân cũng cho rằng, nguyên nhân dẫn tới những bất cập trong công tác nghiên cứu khoa học, công nghệ và chuyển giao công nghệ trong thời gian qua là do: “Còn vướng mắc về cơ chế chính sách, thiếu đồng bộ, chưa có đề án đảm bảo đúng tiêu chí, nguyên tắc để bố trí vốn. Chính vì vậy, cần ban hành quy định cụ thể, có cơ chế đặc thù để người đứng đầu các đơn vị triển khai thực hiện. Các cơ sở giáo dục đại học vừa có nhiệm vụ đào tạo vừa có nhiệm vụ nghiên cứu khoa học, vì vậy, để nâng cao chất lượng khoa học, công nghệ, nên xem xét giao nhiệm vụ nghiên cứu khoa học cho các trường đại học, viện nghiên cứu nhiều hơn.
Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những cơ sở giáo dục đại học công lập được Chính phủ ưu tiên xem xét đầu tư phòng thí nghiệm bán dẫn cấp cơ sở để đào tạo, phát triển đội ngũ nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn có chất lượng. Ngoài ra, nhà trường tự bỏ vốn để đầu tư phòng thí nghiệm, trung tâm mô phỏng, nghiên cứu nhằm phục vụ công tác giảng dạy và nghiên cứu cho giảng viên”.
Còn theo đánh giá của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ, mục tiêu đến năm 2030, bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia và tăng dần theo yêu cầu phát triển, thể hiện sự quan tâm, chú trọng của Đảng, Nhà nước về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Tuy nhiên, những năm gần đây, việc huy động nguồn lực cho việc phát triển khoa học, công nghệ chưa thực sự hiệu quả. Cụ thể, chi cho khoa học công nghệ từ nguồn ngân sách chưa đạt mức quy định tối thiểu 2% tổng chi ngân sách nhà nước (theo Điều 49 Luật Khoa học và Công nghệ); chi cho R&D cho các hoạt động nghiên cứu phát triển nói chung chỉ đạt khoảng 0,67% GDP, thấp hơn nhiều so với trung bình của các nước phát triển, từ 2-5%. Do vậy, để đảm bảo mức chi 3% từ nguồn ngân sách cho các hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, cần phải có những chính sách, cách làm mới, đột phá hơn hiện nay.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh). Ảnh: NVCC.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ bày tỏ: “Với góc nhìn của người làm khoa học, tôi kỳ vọng Nghị quyết số 57 sẽ sớm đi vào thực tiễn để có thể phát huy được tinh thần sáng tạo và tiềm lực của đội ngũ giảng viên, nhà khoa học tại nhà trường trong phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong thời gian tới đây.
Đối với các trường đại học, bên cạnh việc đào tạo, việc nghiên cứu, phát triển khoa học và chuyển giao công nghệ cũng là một chức năng rất quan trọng. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo tại nhiều cơ sở giáo dục đại học chưa được như kỳ vọng. Nghị quyết số 57 sẽ tạo động lực mạnh mẽ để các cơ sở giáo dục đại học tập trung nhiều hơn nữa vào các hoạt động khoa học công nghệ.
Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) là một trường chuyên về kỹ thuật và công nghệ, việc nghiên cứu khoa học, phát triển và chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo luôn được nhà trường quan tâm, chú trọng. Nhà trường đang xem xét, rà soát và định hướng lại các hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo của trường phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 57”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ cũng chỉ ra, “điểm nghẽn” lớn nhất trong nghiên cứu khoa học thời gian qua là cơ chế tài chính. Hiện nay, việc cấp phát kinh phí cho các dự án khoa học công nghệ từ nguồn ngân sách cũng phải theo quy trình và kế hoạch ngân sách như các lĩnh vực khác.
“Trong khi đó, hoạt động nghiên cứu khoa học là hoạt động đòi hỏi đầu tư nhiều, có tính rủi ro cao và có tác động trong dài hạn. Quy trình xét duyệt, cấp phát và quản lý kinh phí hiện nay mất nhiều thời gian và rất nặng về mặt hành chính. Vấn đề này làm giảm tính thời sự đồng thời làm giảm hiệu quả của sản phẩm nghiên cứu.
Không chỉ vậy, còn làm giảm động lực của đội ngũ nhân sự làm khoa học và công nghệ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng khiến cho việc sử dụng kinh phí cho khoa học, công nghệ ở mức thấp và ít hiệu quả.
Có những sản phẩm nghiên cứu phải nhiều năm sau mới có những tác động quan trọng đến sự phát triển kinh tế - xã hội. Phải xem việc đầu tư cho hoạt động khoa học công nghệ là đầu tư cho tương lai và cần có những chính sách phù hợp cho nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo theo cách nhìn này” - thầy Vũ nhấn mạnh.
Đồng quan điểm với ý kiến trên, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng bày tỏ: “Tôi mong rằng, Nghị quyết số 57 sẽ tháo gỡ được những rào cản về công tác quản lý khoa học, công nghệ. Từ đó, giải phóng nguồn lực, giúp người làm khoa học có thể tập trung sức lực vào nghiên cứu.
Để thực hiện tốt điều này, cần có sự thay đổi đột phá về công tác quản lý khoa học, công nghệ; xây dựng, ban hành các quy định pháp luật, cơ chế chính sách nhằm tháo gỡ các “điểm nghẽn”, “rào cản” để phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://nhandan.vn/chinh-phu-ban-hanh-chuong-trinh-hanh-dong-thuc-hien-nghi-quyet-so-57-nqtw-post855541.html
