Vừa qua, một số đề thi Ngữ văn do Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh ra tại Hội thi "Văn hay chữ tốt" và Kỳ thi chọn học sinh giỏi lớp 12 nhận được nhiều lời khen ngợi của giáo viên.
Từ góc nhìn của một giáo viên dạy Ngữ văn trung học phổ thông, người viết cho rằng, trường học, địa phương ra đề thi mang tính thời sự và giàu tính suy tư, phù hợp chương trình 2018, gắn kết cuộc sống là không quá khó. Đặc biệt, những đề thi này khơi gợi, đánh giá được năng lực của học sinh ở môn Ngữ văn mà không ngại bị "dính tủ".
Có một đề thi “Văn hay chữ tốt” kết nối Viết văn với trải nghiệm thực tế
Đề thi dành cho học sinh trung học cơ sở của Thành phố Hồ Chí Minh có hai phần: Trải nghiệm và Viết văn. Phần trải nghiệm thú vị, ấn tượng khơi gợi cảm xúc chân thành ở thí sinh, tạo cơ sở thực tế để thí sinh làm bài thi tốt nhất.
Phần thứ nhất trong đề thi là hoạt động trải nghiệm thực tế. Các thí sinh thi “Văn hay chữ tốt” được trải nghiệm, giao lưu với các bạn học sinh Trường Phổ thông đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu. Đây là một sự kiện có ý nghĩa, mang đến nhiều cảm xúc và để lại nhiều bài học quý báu cho các em. Các hoạt động được tổ chức đa dạng, trang bị cho thí sinh kiến thức thực tế về cuộc sống xung quanh và khơi dậy những cảm xúc để viết văn.
Phần trải nghiệm có ba hoạt động tích cực:
Thứ nhất, hoạt động “hòa mình vào những giai điệu”. Các tiết mục văn nghệ do các em học sinh Trường Nguyễn Đình Chiểu trình bày khơi những giai điệu cảm xúc cho các thí sinh. Được chứng kiến tài năng nghệ thuật của các bạn, chắc chắn các thí sinh sẽ rất cảm phục tài năng, nghị lực và tinh thần lạc quan của các bạn.
Thứ hai, hoạt động “bước vào thế giới của bạn” là hoạt động trải nghiệm thực tế nhằm giúp cho thí sinh hiểu hơn về thế giới của người khiếm thị. Việc học chữ nổi, sờ các đồ vật quen thuộc là trải nghiệm chân thực sẽ khơi lên trong các em sự thấu hiểu và đồng cảm hơn.
Thứ ba, hoạt động “trao gửi yêu thương” là hoạt động thú vị nhất. Các em được trao gửi yêu thương và lan tỏa sự sẻ chia. Các hoạt động tặng quà, trò chuyện, chia sẻ để các bạn thí sinh và học sinh Trường Nguyễn Đình Chiểu gắn kết, trao gửi yêu thương và lan tỏa sự sẻ chia.
Phần thứ hai của đề thi là Viết bài ghi lại những trải nghiệm và cảm xúc chân thành của thí sinh. Điểm mới mẻ của đề thi là kết nối rất tốt Viết văn với hoạt động Trải nghiệm.
Theo đó, đề bài có hai câu đều yêu cầu thí sinh suy ngẫm về những giá trị nhân văn, sự đồng cảm, lòng yêu thương và khả năng diễn đạt cảm xúc, tư duy sáng tạo và liên hệ bản thân.
Có thể nói, đề bài kết nối tri thức với cuộc sống tạo cho học sinh có suy nghĩ tích cực về bộ môn Ngữ văn, loại bỏ suy nghĩ môn Ngữ văn là viển vông, thiếu thực tế.
Để giải quyết tốt đề bài, các thí sinh liên hệ với những tấm gương về nghị lực sống, chẳng hạn như các bạn học sinh Trường Nguyễn Đình Chiểu.
Ngoài ra, thí sinh còn kết nối với các vấn đề xã hội như sự kỳ thị, phân biệt đối xử với người khuyết tật. Từ đó, đề xuất những hành động thiết thực để giúp đỡ người khuyết tật.
Ngoài ra, đề bài còn kết nối kiến thức với chương trình Ngữ văn 2018. Thí sinh liên hệ với các văn bản đã học trong chương trình về tình người, lòng nhân ái, nghị lực sống.
Bên cạnh đó, thí sinh biết tận dụng các kỹ năng đọc hiểu, phân tích, đánh giá để làm rõ ý nghĩa của trải nghiệm; thể hiện khả năng viết văn biểu cảm, nghị luận một cách mạch lạc, thuyết phục.
Bài viết yêu cầu thí sinh thể hiện cảm xúc chân thành, ngôn ngữ trong sáng, giàu hình ảnh. Đồng thời, khuyến khích sự sáng tạo và góc nhìn riêng của học sinh; biết nêu lên những bài học về lòng nhân ái, sự đồng cảm, và tinh thần vượt khó.
Có một đề thi “Chọn học sinh giỏi” kết nối giá trị văn học với thực tiễn
Đề thi chọn học sinh giỏi lớp 12 cấp Thành phố Hồ Chí Minh nhận được nhiều lời khen, tâm đắc. Ngoài ra, người viết xin trao ở một góc nhìn khác.
Thứ nhất, đề thi mang tính thời sự. Đề thi đề cập đến những vấn đề nóng hổi của xã hội hiện nay: dám bị ghét để thể hiện quan điểm của mình, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), vấn đề sáng tạo trong nghệ thuật và cách tiếp cận khoa học.
Chủ đề của đề thi “Bước khỏi lối mòn” khơi gợi thí sinh suy nghĩ về những thay đổi của thế giới và vai trò của con người trong thời đại mới.
Thứ hai, đề thi có tính mở và tư duy phản biện. Đề thi không đưa ra câu trả lời sẵn có, mà khuyến khích học sinh tự suy nghĩ, đánh giá và đưa ra quan điểm cá nhân. Đề thi cũng đòi hỏi học sinh phải có tư duy phản biện, biết đặt câu hỏi và tìm kiếm những góc nhìn mới.
Chẳng hạn, câu nghị luận xã hội, đề thi đưa ra 3 vấn đề nghị luận xã hội có liên quan đến ngữ liệu. Thí sinh được quyền chọn một vấn đề mà mình quan tâm nhất và có khả năng trình bày một cách thuyết phục nhất để làm bài. Điều này tạo điều kiện cho thí sinh thể hiện sự độc lập trong tư duy.
Hoặc, câu nghị luận văn học, đề thi yêu cầu học sinh phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nội dung và hình thức của đoạn đầu bài thơ “Nguồn gốc từ ngữ” của Xuân Quỳnh.
Câu hỏi này phù hợp với yêu cầu của chương trình Ngữ văn 2018 về việc phát triển năng lực đọc hiểu, phân tích, đánh giá và cảm thụ văn học.
Đồng thời, câu hỏi này đưa ra một vấn đề mang tính mở, đó là “Phải chăng một trong những giá trị của tác phẩm văn học đặc sắc là giúp người đọc bước khỏi lối mòn?”.
Điều này giúp học sinh có thể tự do thể hiện quan điểm cá nhân. Như thế, văn học giúp cho người đọc có cái nhìn đa chiều về cuộc sống, khơi gợi trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo.
Thứ ba, đề thi có tính liên hệ thực tiễn. Đề thi kết nối kiến thức văn học với những vấn đề của cuộc sống, giúp học sinh nhận ra giá trị của văn học trong việc giải quyết các vấn đề xã hội. Từ đó, thí sinh biết vận dụng kiến thức văn học để hiểu rõ hơn về bản thân và thế giới xung quanh mình.
Có thể khẳng định, dù là nghị luận văn học nhưng đề thi kết nối kiến thức với cuộc sống khá rõ. Đề thi giúp thí sinh nhận ra tầm quan trọng của việc “bước khỏi lối mòn” trong mọi lĩnh vực của cuộc sống.
Bên cạnh đó, đề thi còn gợi cho thí sinh suy nghĩ về vai trò của con người trong thời đại công nghệ và cách sử dụng công nghệ một cách thông minh. Giá trị của văn học trong đời sống tinh thần của con người là như vậy.
Sẽ có những đề thi tăng tính vận dụng để phù hợp với mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông mới
Có thể thấy, hai đề thi ở trên với những câu hỏi tăng tính vận dụng, liên hệ thực tế. Điều đó cho thấy đề thi phù hợp với mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 là đào tạo những công dân có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống, có tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề.
Tinh thần này cũng đã được Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh thể hiện trong cấu trúc, định dạng đề thi minh họa đề thi tuyển sinh vào lớp 10 năm học này. Theo đó, để phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh thông tin sẽ có sự thay đổi đáng kể về tỷ lệ phân bổ mức độ kiến thức.
Cụ thể, số lượng câu hỏi ở mức độ nhận biết và thông hiểu sẽ giảm từ 70-75% xuống còn 60%. Đồng thời, tỷ lệ câu hỏi yêu cầu vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn sẽ tăng lên 40%.
Sự điều chỉnh này nhằm đánh giá chính xác hơn khả năng áp dụng kiến thức đã học vào cuộc sống của học sinh, đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực mà Chương trình giáo dục phổ thông 2018 hướng tới.
Vì thế, việc đổi mới phương pháp dạy và học rất quan trọng. Giáo viên cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tạo điều kiện để học sinh phát huy tính chủ động trong quá trình học tập. Còn học sinh thì rèn luyện kỹ năng tự học, tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề là vô cùng cần thiết.
Phương pháp học tập hiệu quả nhất không phải là học thuộc lòng, mà là hiểu sâu sắc kiến thức, biết cách vận dụng vào thực tiễn. Điều đó không chỉ giúp học sinh đạt kết quả tốt trong kỳ thi mà còn trang bị cho các em những kỹ năng cần thiết cho cuộc sống.
Tóm lại, sự thay đổi về cấu trúc đề qua các kỳ thi tại Thành phố Hồ Chí Minh là một bước tiến quan trọng, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.
Đồng thời, đề thi có đảm bảo phù hợp với mục tiêu của chương trình, tăng những câu hỏi vận dụng thì tất nhiên sẽ hạn chế tình trạng dạy thêm học thêm như hiện nay.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
