Tại hội thảo khoa học “Thúc đẩy động lực đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp trong sinh viên: thực trạng và giải pháp chính sách” do Hội đồng quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực (Bộ Giáo dục và Đào tạo) tổ chức, đại diện Bộ Giáo dục và Đào tạo thông tin, hiện tại 100% cơ sở giáo dục đại học ban hành quy định hỗ trợ khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo dành cho giảng viên và người học. Gần 30% cơ sở giáo dục đại học hình thành và phát triển trung tâm đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp của đơn vị. Đáng chú ý, có 58% cơ sở giáo dục đại học đưa nội dung khởi nghiệp thành môn học bắt buộc hoặc tự chọn, với tối thiểu 2 tín chỉ/môn học. Trong đó, một số trường cao đẳng sư phạm cũng đã đưa khởi nghiệp thành môn học tự chọn dành cho sinh viên. [1]
Đưa nội dung khởi nghiệp thành môn học tại trường đại học là phù hợp
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Trịnh Trọng Hùng, Chủ nhiệm Khoa Quản trị kinh doanh, Trường Đại học FPT cho biết: “Trường Đại học FPT đã đưa chương trình khởi nghiệp vào thành các môn học bắt buộc trong chương trình đào tạo của tất cả các ngành học từ năm 2023. Chương trình gồm 3 học phần; trong đó có 2 học phần bắt buộc, mỗi học phần 3 tín chỉ là: EXE101 (Trải nghiệm khởi nghiệp 1), EXE201 (Trải nghiệm khởi nghiệp 2) và 1 học phần tự chọn 10 tín chỉ là EXE401 (Dự án khởi nghiệp tốt nghiệp dành cho các nhóm dự án khởi nghiệp xuất sắc và có mong muốn thay thế cho đồ án tốt nghiệp/khóa luận tốt nghiệp). Các học phần này được bố trí lần lượt ở 3 kỳ cuối trong chương trình đào tạo.
Để triển khai được chương trình khởi nghiệp, bên cạnh đội ngũ giảng viên có trình độ cao, chuyên môn sâu, kinh nghiệm về khởi nghiệp, nhà trường đã mời hàng trăm mentor (cố vấn cho các dự án khởi nghiệp). Đây là những nhà sáng lập, chủ doanh nghiệp, giám đốc doanh nghiệp, quản lý cao cấp, quản lý các quỹ đầu tư trong hệ sinh thái khởi nghiệp để hướng dẫn, chia sẻ kinh nghiệm, đồng hành cùng sinh viên trong khi thực hiện dự án khởi nghiệp.
Bên cạnh đó, mỗi kỳ học, nhà trường đều tổ chức các buổi hội thảo với các diễn giả là những chủ doanh nghiệp, nhà đầu tư, quản lý cao cấp, đại diện cơ quan quản lý nhà nước… nhằm chia sẻ với sinh viên về nhiều chủ đề khác nhau trong khởi nghiệp, giúp các em có thêm những kiến thức, trải nghiệm phong phú, đa dạng hơn về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo”.
“Tôi cho rằng, khởi nghiệp được triển khai trong trường đại học là rất phù hợp. Sinh viên dễ dàng cùng nhau thành lập các nhóm liên ngành và được nhà trường hỗ trợ, ít xảy ra rủi ro. Việc này hướng tới tầm nhìn nhà trường đào tạo ra thế hệ có kỹ năng tạo việc làm cho chính bản thân mình cũng như những người xung quanh. Tôi luôn kỳ vọng vào việc khởi nghiệp của các thế hệ sinh viên”, thầy Hùng bày tỏ.
Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Quang Vũ - Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng) cho biết: “Hiện tại, nhà trường đã triển khai giảng dạy học phần Khởi nghiệp và kết nối, hợp tác với các chuyên gia quốc tế cho toàn bộ sinh viên ngay từ năm nhất. Nhà trường đã tích hợp nội dung về khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo vào trong chương trình đào tạo ở tất cả các ngành, chuyên ngành đào tạo. Chúng tôi mong muốn trang bị cho sinh viên kiến thức, kỹ năng cần thiết để tham gia vào hoạt động khởi nghiệp sau khi ra trường.
Triển khai đưa nội dung khởi nghiệp thành học phần bắt buộc trong nhà trường là điều cần thiết, mang lại nhiều lợi ích trong việc phát triển năng lực cá nhân của sinh viên nói riêng, cũng như xã hội và nền kinh tế nói chung. Việc này sẽ góp phần khuyến khích sinh viên có tư duy sáng tạo và đổi mới để tìm ra những giải pháp mới cho những thách thức thực tế. Đồng thời, tạo điều kiện để sinh viên có cơ hội áp dụng kiến thức được học vào thực tiễn, khám phá các cơ hội kinh doanh và cải tiến những sản phẩm, dịch vụ hiện có.
Ngoài ra, góp phần tăng cường tính tự chủ và tư duy doanh nhân cho sinh viên, từ đó hình thành tư duy đón đầu xu thế, nhận diện cơ hội, chấp nhận rủi ro. Thông qua học phần khởi nghiệp, sinh viên sẽ thay đổi tư duy về giáo dục. Thay vì chỉ tiếp nhận lý thuyết, sinh viên có thể tham gia những hoạt động thực tế, được tiếp cận với các nhà đầu tư giúp việc học trở nên thú vị, ý nghĩa hơn.
Không chỉ vậy, việc giảng dạy học phần khởi nghiệp còn đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp quốc gia”.
Về vấn đề này, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Thái Nguyên) cũng cho biết: “Nhà trường đã đưa môn Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo trở thành môn học chính thức với 3 tín chỉ, trong đó có 1/3 là thực hành, 2/3 là lý thuyết. Sinh viên sẽ được trang bị kiến thức về khởi nghiệp như: công nghệ, tài chính, chiến lược kinh doanh, sản phẩm, thị trường cùng những kỹ năng mềm như kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết phục, kỹ năng đàm phán… từ đó, khơi dậy niềm đam mê khởi nghiệp
Trong quá trình tinh gọn bộ máy như hiện nay, lĩnh vực nông nghiệp nói riêng và hầu hết các ngành, sinh viên ra trường vào làm tại cơ quan nhà nước sẽ khá khó khăn. Sau khi tốt nghiệp đại học, các em có một số lựa chọn như: tiếp tục học lên cao học để tham gia giảng dạy, nghiên cứu; xin vào làm tại một số doanh nghiệp tư nhân hoặc tự khởi nghiệp.
Việc thành lập hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ hoạt động về nông nghiệp là bước đầu để các bạn trẻ bắt đầu khởi nghiệp. Nhiều người cho rằng, hợp tác xã là mô hình làm việc cũ, không còn hiệu quả, tuy nhiên, rất nhiều người trẻ đã thành công từ mô hình này. Nếu biết cách vận dụng trong lĩnh vực nông nghiệp, sẽ giúp khởi nghiệp thành công, làm giàu cho quê hương, cũng như tạo ra công ăn việc làm cho người dân địa phương”.
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng, sinh viên chỉ đang trong giai đoạn tập khởi nghiệp, không phải khởi nghiệp thực sự nên sẽ có khá ít rủi ro xảy ra và do đó, không nên quá lo lắng, vì những rủi ro này sẽ mang đến trải nghiệm thực tế, giúp người trẻ “lớn lên” từ khởi nghiệp.
Thiếu hụt các quỹ đầu tư hỗ trợ khởi nghiệp là “rào cản” lớn cho sinh viên
Lý giải về nguyên nhân khiến phong trào khởi nghiệp của sinh viên chưa sôi nổi, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng nhận định: “Theo tôi, nguyên nhân lớn nhất dẫn đến việc các cơ sở giáo dục đại học hiện nay chưa thúc đẩy được hoạt động khởi nghiệp chủ yếu do nhận thức và tư duy của lãnh đạo nhà trường trong vấn đề khởi nghiệp.
Hiện nay, vẫn có quan điểm cho rằng, những ngành về kỹ thuật mới có thể khởi nghiệp, ngành về kinh tế - xã hội thì không thể khởi nghiệp. Tuy nhiên, bất cứ lĩnh vực nào cũng có thể khởi nghiệp, nhiều sinh viên học nông nghiệp nhưng khởi nghiệp về công nghệ thông tin hoặc ngược lại. Chỉ cần có kiến thức đa ngành, các em có thể lựa chọn khởi nghiệp ở bất cứ lĩnh vực nào mà mình mong muốn.
Nếu lãnh đạo nhà trường, giảng viên cho rằng khởi nghiệp là quan trọng và tập trung đầu tư kinh phí, thời gian, thì hoạt động khởi nghiệp sẽ ngày càng sôi nổi hơn. Để làm tốt điều này, cần phải nâng cao năng lực dành cho cán bộ, giảng viên hoạt động trong công tác cố vấn khởi nghiệp, nhằm xây dựng đội ngũ chuyên môn ngày càng vững mạnh.
Khi giảng viên thực sự có tinh thần của nhà khởi nghiệp, mới có thể truyền tải được tầm nhìn cũng như tinh thần khởi nghiệp cho sinh viên. Hiện nay, giảng viên chỉ dừng lại ở mức nghiên cứu lý thuyết để giảng dạy, chưa thực sự là nhà khởi nghiệp. Tôi hy vọng, các em sinh viên đừng vì những thất bại ban đầu mà nản chí, hy vọng các em sẽ tiếp tục khởi nghiệp sau khi ra trường”.
Còn theo Tiến sĩ Nguyễn Quang Vũ, nguyên nhân quan trọng nhất là nhận thức và tư duy của học sinh, sinh viên về tầm quan trọng của khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Các trường đại học tổ chức rất nhiều sự kiện, cuộc thi, vườn ươm…, tuy nhiên, sinh viên tham gia khá hời hợt và thiếu sự đầu tư về thời gian, chất xám cũng như sự sáng tạo. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức, thay đổi tư duy cho người trẻ cần được chú trọng hơn. Đây không chỉ là trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đại học mà còn ở cấp trung học phổ thông, trung học cơ sở.
Song song với đó, Tiến sĩ Nguyễn Quang Vũ phân tích thêm: “Hiện nay, các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp vẫn chưa được triển khai một cách đồng bộ, các cơ chế chính sách vẫn đang có độ trễ, chưa đi vào chiều sâu, cơ sở vật chất hỗ trợ khởi nghiệp còn rất hạn chế. Các ý tưởng khởi nghiệp hiện tại hầu như bị trùng lặp, chưa có tính sáng tạo cao, chưa gắn với nhu cầu của người dân, cộng đồng, dẫn đến các ý tưởng, dự án không thu hút được nguồn lực đầu tư từ các quỹ. Nhiều sản phẩm khởi nghiệp của sinh viên gặp khó khăn khi muốn tiếp cận thị trường thực tế.
Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn (Đại học Đà Nẵng) cũng gặp phải khó khăn tương tự, đặc biệt, việc thu hút nhà đầu tư để hiện thực hóa ý tưởng và đưa ra thị trường thực tế khá khó khăn. Phần lớn nhà đầu tư mong muốn sản phẩm đã được hoàn thiện, nhanh chóng thu lợi nên ít chú trọng đầu tư “nuôi dưỡng”, “ươm tạo” cho các ý tưởng ngay từ bước sơ khai của sinh viên”.
Theo Tiến sĩ Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học FPT, nguyên nhân chính khiến các cơ sở giáo dục đại học hiện nay chưa thúc đẩy được hoạt động đào tạo khởi nghiệp cho sinh viên xuất phát từ nhiều khó khăn mang tính hệ thống và thực tiễn.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học FPT. Ảnh: NVCC.
Cụ thể, Tiến sĩ Lê Trường Tùng phân tích: Thứ nhất, Việt Nam chưa có văn hóa khởi nghiệp mạnh mẽ như nhiều quốc gia khác. Văn hóa khởi nghiệp tại Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn hình thành và phát triển, chưa tạo được nền tảng vững chắc để thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp trong sinh viên. Điều này dẫn đến sự e dè, thiếu tự tin trong việc triển khai ý tưởng và dự án khởi nghiệp.
Thứ hai, thiếu hụt các quỹ đầu tư hỗ trợ khởi nghiệp trong nước là một “rào cản” lớn. Phần lớn các dự án khởi nghiệp lớn ở Việt Nam hiện nay phải dựa vào nguồn vốn từ các quỹ đầu tư nước ngoài. Điều này tạo ra sự cạnh tranh khốc liệt và làm giảm khả năng tiếp cận vốn của các nhóm khởi nghiệp mới, đặc biệt là từ sinh viên, những người thường thiếu kinh nghiệm và sự hỗ trợ từ các nhà đầu tư trong nước.
Thứ ba, hệ thống giáo dục đại học hiện vẫn chưa có sự liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp và quỹ đầu tư để hỗ trợ sinh viên trong việc triển khai ý tưởng khởi nghiệp. Cơ sở hạ tầng hỗ trợ như vườn ươm khởi nghiệp, cố vấn kinh doanh và chương trình đào tạo chuyên sâu về khởi nghiệp vẫn còn hạn chế.
Chính vì vậy, hoạt động đào tạo khởi nghiệp cho sinh viên tại các trường đại học chưa đạt được sự phát triển mạnh mẽ như kỳ vọng. Khó khăn lớn nhất trong triển khai chương trình khởi nghiệp của các nhà trường nằm ở việc triển khai cho số đông và liên ngành. Việc quản lý đào tạo tổ chức lớp phức tạp hơn so với các học phần khác trong chương trình đào tạo.
Cần đào tạo, bồi dưỡng giảng viên trở thành nhà khởi nghiệp thực thụ
Để nâng cao hiệu quả triển khai nội dung khởi nghiệp trong trường đại học, theo Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Nhà nước nên có các chính sách hỗ trợ tài chính cho những dự án khởi nghiệp, để khuyến khích phong trào; đồng thời có chính sách đầu tư hợp lý cho các dự án khởi nghiệp xuất sắc, có tiềm năng phát triển tốt trong tương lai.
Bên cạnh đó, có thể xây dựng một cổng thông tin để các cơ quan, doanh nghiệp đưa ra các “đề bài” cần giải quyết và sinh viên các trường đại học sẽ được tiếp cận các “đề bài” này để lấy ý tưởng cho các dự án khởi nghiệp sát với nhu cầu thực tế hơn.
Việc học tập theo môn Trải nghiệm khởi nghiệp nên được tổ chức theo nhóm liên ngành, bao gồm sinh viên đến từ các lĩnh vực khác nhau như công nghệ thông tin, kinh doanh, thiết kế... Việc này nhằm tối ưu hóa năng lực chuyên môn đa dạng; thúc đẩy tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề từ nhiều góc độ; phát triển kỹ năng làm việc nhóm và giao tiếp liên ngành; tăng cường khả năng triển khai dự án thực tế.
Sinh viên Trường Đại học FPT trong 1 dự án về khởi nghiệp. Ảnh: NTCC.
Để phong trào khởi nghiệp của sinh viên ngày càng phát triển mạnh mẽ, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hùng nhấn mạnh một số giải pháp: “Cần đào tạo, bồi dưỡng giảng viên để họ trở thành nhà khởi nghiệp thực thụ, có thể truyền cho sinh viên kỹ năng cũng như cảm hứng để bắt tay vào khởi nghiệp. Cần gắn hoạt động khởi nghiệp và công tác sinh viên để tăng thêm hiệu quả cũng như tạo ra cộng đồng để sinh viên có thể kết nối, hỗ trợ lẫn nhau.
Đồng thời, Nhà nước cần có thêm nhiều cơ chế, chính sách tốt hơn nhằm thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp của sinh viên và người trẻ”.
Đồng tình với quan điểm trên, Tiến sĩ Nguyễn Quang Vũ đề xuất thêm: “Cần hoàn thiện khung pháp lý và ban hành chính sách hỗ trợ rõ ràng; tăng thêm ngân sách và cơ chế tài trợ nhằm kết nối, khuyến khích doanh nghiệp tham gia hợp tác với các trường đại học trong hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Ngoài ra, cần có chính sách khuyến khích đưa khởi nghiệp vào chương trình đào tạo. Hỗ trợ quỹ khởi nghiệp, tư vấn pháp lý và ưu đãi cho sinh viên khởi nghiệp. Đồng thời, đẩy mạnh các chính sách ghi nhận đóng góp văn hóa khởi nghiệp; đẩy mạnh truyền thông, tăng cường nhận thức về tầm quan trọng của khởi nghiệp; hỗ trợ thành lập các câu lạc bộ khởi nghiệp để thúc đẩy tinh thần học tập và tạo môi trường thực hành.
Bên cạnh đó, cần có chính sách, chiến lược cụ thể để xây dựng, triển khai thực sự hiệu quả các vườn ươm và hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong các trường đại học”.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://thanhnien.vn/58-truong-dh-dua-noi-dung-khoi-nghiep-thanh-mon-hoc-bat-buoc-hoac-tu-chon-1852412201655322.htm
