Theo chia sẻ của lãnh đạo Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Khởi nghiệp Đại học và Cao đẳng Việt Nam (VNEI), hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại cơ sở giáo dục đóng vai trò quan trọng trong việc trang bị cho học sinh sinh viên không chỉ kiến thức chuyên môn mà còn là các năng lực cần thiết để đối mặt với thị trường lao động hiện nay. Tuy nhiên, hoạt động này còn đang đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức.
Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đang được kỳ vọng góp phần tháo gỡ những khó khăn, thách thức trong hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cho học sinh, sinh viên.
Tích hợp giáo dục khởi nghiệp vào chương trình học giúp thúc đẩy đổi mới sáng tạo
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Lê Nhật Quang - Giám đốc Trung tâm Khởi nghiệp và Đổi mới Sáng tạo (IEC), Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Phó Chủ tịch Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Khởi nghiệp Đại học và Cao đẳng Việt Nam chia sẻ: “Hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp và khái niệm về khởi nghiệp theo nghĩa rộng không chỉ giúp tạo ra môi trường tiềm năng hỗ trợ hình thành các startup, mà còn giúp phát triển năng lực của tất cả các bên khi tham gia hoạt động này”.
Theo Thạc sĩ Quang, hoạt động hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp có ý nghĩa quan trọng, bởi:
Thứ nhất, giúp phát triển tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề cho học sinh, sinh viên. Khi tham gia các hoạt động khởi nghiệp, học sinh, sinh viên được khuyến khích nghĩ ra các giải pháp sáng tạo cho các vấn đề thực tiễn, từ đó phát triển tư duy linh hoạt và khả năng giải quyết vấn đề.
Thứ hai, học sinh, sinh viên được rèn luyện kỹ năng mềm và tăng cường tự tin.
“Các hoạt động khởi nghiệp giúp học sinh phát triển các kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm, lãnh đạo và quản lý thời gian. Đây là những kỹ năng cần thiết để thành công trong môi trường làm việc hiện đại. Hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp giúp tạo ra một môi trường học tập năng động - nơi học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn trải nghiệm trực tiếp, qua đó tăng cường sự tự tin và khả năng thích ứng với thay đổi”, Thạc sĩ Quang cho biết.
Thứ ba, ứng dụng thực tiễn và tính liên kết với thị trường. Theo Thạc sĩ Quang, hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp thường được thực hiện thông qua các dự án, cuộc thi, hội thảo, workshop… giúp học sinh, sinh viên có cơ hội tiếp xúc với các bên liên quan ngoài trường học như doanh nghiệp, tổ chức phi lợi nhuận và các chuyên gia trong ngành. Từ đó, họ có thể trực tiếp nhận phản hồi và điều chỉnh ý tưởng, làm tăng khả năng chuyển giao kiến thức từ lý thuyết sang thực tiễn.
Thứ tư, đóng góp vào chiến lược phát triển giáo dục và sự đổi mới kinh tế - xã hội quốc gia. Hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp trong cơ sở giáo dục được xem là một chiến lược quan trọng nhằm định hướng phát triển nguồn nhân lực sáng tạo. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế - OECD (2015), việc tích hợp giáo dục khởi nghiệp vào chương trình học giúp thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo ra các giá trị xã hội và cải thiện chất lượng cuộc sống, từ đó góp phần xây dựng và phát triển một nền kinh tế sáng tạo và bền vững.
“Hoạt động hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp tại các cơ sở giáo dục không chỉ giúp học sinh sinh viên phát triển kỹ năng, tư duy sáng tạo và ứng dụng kiến thức vào thực tiễn mà còn là chất xúc tác quan trọng để xây dựng một hệ sinh thái khởi nghiệp toàn diện. Điều này góp phần định hình một thế hệ trẻ tự tin, chủ động, có khả năng tạo ra cơ hội việc làm cho bản thân và đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội của quốc gia”.
_Thạc sĩ Lê Nhật Quang chia sẻ_
Bàn về một số kết quả từ hoạt động hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, Tiến sĩ Hoàng Kim Toản - Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo và Khởi nghiệp (Đại học Huế), Phó Chủ tịch Mạng lưới Đổi mới sáng tạo và Khởi nghiệp Đại học và Cao đẳng Việt Nam đánh giá cao những “điểm sáng” trong hoạt động đầu tư, hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của cả nước nói chung và khu vực miền Trung nói riêng trong những năm gần đây.
Theo Tiến sĩ Toản, Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đến hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, đặc biệt là đối với cộng đồng học sinh, sinh viên, thể hiện qua nhiều chủ trương, chính sách quan trọng. Các bộ, ngành, địa phương cũng đã triển khai nhiều chương trình, kế hoạch cụ thể để hỗ trợ hoạt động này, tiêu biểu như Đề án “Hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025” được Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì thực hiện.
Hệ sinh thái khởi nghiệp ngày càng phát triển mạnh mẽ với sự ra đời của nhiều trung tâm đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp tại các trường đại học, cao đẳng, tạo môi trường thuận lợi cho sinh viên phát triển ý tưởng và dự án.
Mạng lưới VNEI không ngừng lớn mạnh, kết nối các trung tâm khởi nghiệp trên cả nước, tạo thành một hệ sinh thái vững chắc (đến thời điểm hiện tại, VNEI đã kết nạp hơn 80 thành viên). Bên cạnh đó, các quỹ đầu tư, vườn ươm, không gian làm việc chung xuất hiện ngày càng nhiều, cung cấp nguồn lực và hỗ trợ cho các dự án khởi nghiệp.
Cũng theo thầy Toản, một trong những “điểm sáng” là năng lực khởi nghiệp của sinh viên được nâng cao thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn về khởi nghiệp. Các cuộc thi ý tưởng khởi nghiệp, sân chơi sáng tạo được tổ chức ở nhiều cấp độ, tạo động lực cho sinh viên tham gia và thể hiện khả năng. Ngày càng có nhiều sinh viên khởi nghiệp thành công, tạo ra những sản phẩm, dịch vụ có giá trị, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Các tấm gương này truyền cảm hứng và động lực cho thế hệ sinh viên tiếp theo trên con đường khởi nghiệp.
“Riêng đối với khu vực miền Trung, hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo mặc dù đi sau nhưng đã vào cuộc rất nhanh, phát triển đúng hướng để hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đầy đủ các cấu phần trong cơ sở giáo dục đại học”, Tiến sĩ Toản bày tỏ.
Phát triển đội ngũ cán bộ giảng viên có kinh nghiệm, năng lực về khởi nghiệp
Theo đánh giá của Phó Chủ tịch Mạng lưới VNEI, hầu hết các cơ sở giáo dục đại học đang phải đối mặt với nhiều khó khăn trong hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Tiến sĩ Toản cho rằng, khó khăn đầu tiên là thiếu nguồn lực. Cụ thể, nguồn tài chính cho hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp còn hạn chế, chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước và tài trợ từ doanh nghiệp. Mặc dù cơ sở vật chất đã có không gian làm việc chung nhưng thiếu phòng lab và một số trang thiết bị hỗ trợ khởi nghiệp khác. Bên cạnh đó, đội ngũ nhân sự làm công tác hỗ trợ khởi nghiệp còn thiếu kinh nghiệm, kỹ năng và nhiệt huyết.
Khó khăn thứ hai là hàng lang pháp lý hiện nay chưa có quy định cụ thể về hoạt động khởi nghiệp trong trường học, gây khó khăn khi triển khai và quản lý. Cơ chế phối hợp giữa các đơn vị trong trường, giữa trường với doanh nghiệp, nhà đầu tư còn lỏng lẻo, thiếu hiệu quả. Tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động khởi nghiệp và cơ chế công nhận thành tích cho sinh viên và cán bộ giảng viên chưa được rõ ràng.
“Đối với các cơ sở giáo dục đại học, chúng ta chưa hình thành được tư duy khởi nghiệp cho đại bộ phận sinh viên. Các bạn còn e ngại, thiếu tự tin và kiến thức về khởi nghiệp. Giảng viên chưa quan tâm, hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp của sinh viên. Một số trường chưa thực sự coi trọng hoạt động khởi nghiệp, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên và giảng viên tham gia.
Nhận thức về vai trò của khởi nghiệp trong phát triển kinh tế - xã hội, nguồn lực đầu tư cho hoạt động khởi nghiệp, cũng như năng lực của đội ngũ cán bộ, giảng viên, sinh viên trong lĩnh vực khởi nghiệp còn hạn chế. Cơ chế, chính sách hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp có nhiều bất cập,...”, Tiến sĩ Toản chia sẻ.
Nghị quyết số 57 đưa ra các giải pháp then chốt để hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Về vấn đề này, Tiến sĩ Toản chia sẻ, về mặt thể chế, chính sách, Nghị quyết số 57 yêu cầu hoàn thiện các quy định pháp luật về khoa học, công nghệ, đầu tư, sở hữu trí tuệ để tháo gỡ khó khăn, khuyến khích phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo hành lang pháp lý thuận lợi hơn và khuyến khích đầu tư vào khởi nghiệp trong trường đại học.
Về đầu tư, Nghị quyết yêu cầu bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia, với mục tiêu kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2% GDP, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%, qua đó cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, hỗ trợ nghiên cứu, ươm tạo, thúc đẩy các dự án khởi nghiệp của sinh viên.
Về phát triển nguồn nhân lực, nhấn mạnh việc tăng cường đầu tư, đổi mới giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, với cơ chế, chính sách hấp dẫn để thu hút sinh viên theo học các lĩnh vực then chốt, nâng cao năng lực, kỹ năng, kiến thức về khởi nghiệp.
Về chuyển đổi số, thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, ứng dụng công nghệ số trong mọi lĩnh vực, bao gồm cả giáo dục, tạo điều kiện thuận lợi cho việc ứng dụng công nghệ trong đào tạo, quản lý, kết nối, hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp.
Về hợp tác quốc tế, Nghị quyết chủ trương tăng cường hợp tác quốc tế trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, qua đó các trường đại học có thể học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận công nghệ tiên tiến, mở rộng mạng lưới đối tác, tạo điều kiện cho sinh viên khởi nghiệp.
“Nghị quyết số 57 đã giúp kích hoạt nhận thức của các bên liên quan trong hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo địa phương, điều mà các trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đã nỗ lực thực hiện bấy lâu nay rất vất vả”.
_Tiến sĩ Hoàng Kim Toản chia sẻ_
Còn đối với cơ sở giáo dục đại học, theo thầy Toản, để xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp hiệu quả cho sinh viên theo định hướng của Nghị quyết số 57, có thể tập trung vào một số nhiệm vụ chính như: cần lồng ghép nội dung khởi nghiệp đổi mới sáng tạo vào chương trình đào tạo, bổ sung các học phần về khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, workshop và xây dựng các chương trình ươm tạo, hỗ trợ sinh viên phát triển ý tưởng.
Cơ sở giáo dục đại học cần phát triển đội ngũ cán bộ giảng viên có kinh nghiệm, năng lực về khởi nghiệp thông qua tập huấn, bồi dưỡng, thu hút nhân tài và khuyến khích giảng viên tham gia nghiên cứu, triển khai các dự án khởi nghiệp.
Xây dựng cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật hiện đại, bao gồm không gian làm việc chung, phòng thí nghiệm chế tạo, xưởng sản xuất, studio…; ứng dụng công nghệ số trong quản lý, kết nối, hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp và xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu về khởi nghiệp.
Ngoài ra, cần tạo dựng môi trường văn hóa khởi nghiệp trong trường học bằng cách tuyên truyền, phổ biến kiến thức, tổ chức các cuộc thi, ngày hội khởi nghiệp, tôn vinh các cá nhân, tập thể có thành tích xuất sắc và xây dựng mạng lưới kết nối, hợp tác với các doanh nghiệp, nhà đầu tư, cựu sinh viên khởi nghiệp.
Thêm vào đó, cần thúc đẩy hợp tác quốc tế thông qua liên kết với các trường đại học, tổ chức quốc tế để trao đổi kinh nghiệm, tham gia các chương trình, dự án hợp tác quốc tế và thu hút sinh viên quốc tế tham gia các hoạt động khởi nghiệp.
Bên cạnh đó, cần huy động các nguồn lực bằng cách xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt, thu hút đầu tư từ xã hội, doanh nghiệp, khuyến khích tài trợ, hỗ trợ cho các dự án khởi nghiệp và xây dựng quỹ hỗ trợ khởi nghiệp, đầu tư mạo hiểm cho sinh viên.
“Các trường đại học cần đổi mới tư duy, quản lý, thử nghiệm các mô hình, phương thức hỗ trợ khởi nghiệp mới, giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm và chấp nhận rủi ro, khuyến khích sinh viên dám nghĩ, dám làm, dám thất bại”, Tiến sĩ Toản bày tỏ.
Cần có chính sách ưu đãi thuế và trợ cấp tài chính
Trong khi đó, Thạc sĩ Quang lại cho rằng, Chính phủ và các cơ quan liên quan cần có những chính sách đầu tư toàn diện để hỗ trợ học sinh sinh viên khởi nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao và đổi mới sáng tạo.
Cụ thể, cần có chính sách ưu đãi thuế và trợ cấp tài chính với mục tiêu giảm gánh nặng tài chính, khuyến khích đầu tư cho đổi mới sáng tạo. Cung cấp ưu đãi thuế, giảm thuế và trợ cấp dành riêng cho các dự án nghiên cứu và phát triển, các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ cao.
Có hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng và trung tâm ươm tạo, hỗ trợ khởi nghiệp nhằm tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển ý tưởng và chuyển giao công nghệ. Xây dựng các trung tâm ươm tạo, hỗ trợ khởi nghiệp, khu công nghệ và không gian làm việc chung để học sinh sinh viên khởi nghiệp tiếp cận cơ sở vật chất hiện đại và dịch vụ hỗ trợ chuyên sâu.
Tài trợ các chương trình đào tạo và kết nối hướng tới nâng cao năng lực kỹ thuật, kỹ năng mềm và khả năng tiếp cận nguồn vốn. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, hội thảo, workshop và chương trình mentoring (mô hình đào tạo phát triển năng lực cá nhân, sử dụng hình thức kèm cặp 1:1), giúp sinh viên nắm vững kiến thức cũng như xây dựng mạng lưới kết nối với doanh nghiệp và các chuyên gia trong ngành.
“Việc tạo ra các quỹ đầu tư mạo hiểm dành cho học sinh sinh viên khởi nghiệp sẽ giúp họ có cơ hội tiếp cận nguồn vốn cần thiết để thực hiện hóa ý tưởng đổi mới”, Thạc sĩ Quang chia sẻ.
Cần có hỗ trợ tài chính và quỹ đầu tư mạo hiểm với mục đích khuyến khích sự sáng tạo và giảm rủi ro tài chính cho các dự án khởi nghiệp.
Bên cạnh đó, nên tạo môi trường pháp lý và chính sách bảo vệ nhân tài; xây dựng khung pháp lý ổn định, bảo vệ quyền lợi của các doanh nghiệp khởi nghiệp và tạo điều kiện thu hút nhân tài về lĩnh vực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.
Trước bối cảnh chuyển đổi số và công nghệ mới bùng nổ, Thạc sĩ Quang cho rằng có thể áp dụng thành tựu của chuyển đổi số, công nghệ mới vào nâng cao khả năng khởi nghiệp của học sinh sinh viên.
Ví dụ như, tích hợp công nghệ số vào chương trình đào tạo. Sử dụng các nền tảng học trực tuyến, ứng dụng di động và hệ thống quản lý học tập số giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận kiến thức về khởi nghiệp, công nghệ. Công nghệ số cho phép tạo ra các mô hình học tập tương tác, mô phỏng thực tế và các dự án thực hành, từ đó nâng cao kỹ năng thực tế của sinh viên.
Hơn nữa, các cơ sở giáo dục khai thác công nghệ mới, tiên tiến vào hỗ trợ hoạt động khởi nghiệp của học sinh sinh viên. Bằng cách sử dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu giúp học sinh, sinh viên nhận diện cơ hội, dự đoán xu hướng thị trường và phát triển sản phẩm dựa trên dữ liệu thực tiễn; ứng dụng Internet of Things (IoT) và Blockchain, tạo ra các ứng dụng đổi mới trong lĩnh vực như: nông nghiệp thông minh, quản lý chuỗi cung ứng, thanh toán điện tử, mở ra nhiều cơ hội khởi nghiệp mới; tận dụng các nền tảng công nghệ số hỗ trợ sinh viên triển khai ý tưởng kinh doanh qua các công cụ trực tuyến như Business Model Canvas (một công cụ chiến lược giúp mô phỏng và hình dung mô hình kinh doanh của một công ty một cách trực quan và dễ hiểu - PV), một số phần mềm quản lý dự án và các công cụ hỗ trợ quyết định.
Đặc biệt, theo Thạc sĩ Quang, để chuyển đổi số trong khởi nghiệp của học sinh sinh viên nâng cao hiệu quả, Nhà nước có thể hỗ trợ thông qua các chính sách giúp tạo ra môi trường khuyến khích các hoạt động ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo.
