Khoản 6, Điều 12, Luật số 34/2018/QH14 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học có quy định: “Gắn đào tạo với nhu cầu sử dụng lao động của thị trường, nghiên cứu triển khai ứng dụng khoa học và công nghệ; đẩy mạnh hợp tác giữa cơ sở giáo dục đại học với doanh nghiệp, tổ chức khoa học và công nghệ; có chính sách ưu đãi về thuế cho các sản phẩm khoa học và công nghệ của cơ sở giáo dục đại học; khuyến khích cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tiếp nhận, tạo điều kiện để người học và giảng viên thực hành, thực tập, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo”.
Tuy nhiên, trên thực tế, mức độ liên kết giữa các trường đại học và doanh nghiệp trong đào tạo còn hạn chế, vướng mắc trong thực hiện.
Liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp có ý nghĩa quan trọng
Trao đổi với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Trần Vũ - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, các cơ sở giáo dục đại học có hai chức năng quan trọng là đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao và khám phá tri thức, nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, tạo động lực đổi mới, sáng tạo cho toàn xã hội. Với hai chức năng như vậy, việc gắn kết với doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp về khoa học công nghệ có vai trò rất quan trọng.
Với vai trò đào tạo nguồn nhân lực, các cơ sở giáo dục đại học cần nắm bắt được nhu cầu nhân lực của các doanh nghiệp nói riêng và của toàn xã hội nói chung để có thể xây dựng những kế hoạch đào tạo phù hợp.
Với vai trò khám phá tri thức, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, việc kết nối chặt chẽ với các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp công nghệ sẽ giúp luồng tri thức từ nhà trường có thể đến được các doanh nghiệp hiệu quả hơn.
Quá trình hình thành các sản phẩm công nghệ mới sẽ diễn ra nhanh hơn. Ở chiều ngược lại, các vấn đề, thách thức về khoa học, công nghệ, về quản trị, vận hành… ở các doanh nghiệp có thể được giải quyết tốt hơn nếu có sự tham gia của lực lượng nghiên cứu ở các cơ sở giáo dục đại học.
Mặc dù hoạt động hợp tác giữa doanh nghiệp và nhà trường đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, vẫn còn tồn tại một số trở ngại khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong quá trình hợp tác đào tạo và chuyển giao công nghệ với nhà trường.
Theo thầy Vũ, các cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp hiện hoạt động chủ yếu dựa trên nhu cầu của mình. Những hoạt động hiện vẫn chủ yếu xoay quanh vấn đề đào tạo và tuyển dụng, các hoạt động hợp tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ hiện còn rất hạn chế.
Một trong những rào cản đối với hợp tác nghiên cứu và chuyển giao khoa học – công nghệ giữa các trường đại học và doanh nghiệp hiện nay là phần lớn doanh nghiệp ở Việt Nam có quy mô vừa, nhỏ hoặc siêu nhỏ, chủ yếu hoạt động trong các ngành sản xuất với nhu cầu công nghệ thấp và sử dụng nhiều lao động. Do đó, họ có rất ít nguồn lực để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.
Trong khi đó, các doanh nghiệp FDI tuy sở hữu tiềm lực mạnh và ứng dụng công nghệ tiên tiến hơn, nhưng họ lại không chú trọng đầu tư nghiên cứu và phát triển tại Việt Nam. Thay vào đó, công nghệ họ sử dụng chủ yếu được chuyển giao từ nước ngoài.
Còn theo Theo Thạc sĩ Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm tuyển sinh và truyền thông, Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh, hiện nay, mối quan hệ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp chưa thực sự phát huy được hết những giá trị đối với hai phía, tương xứng với tiềm năng vốn có do một số rào cản.
Trong đó, cơ chế và chính sách chưa hoàn thiện cũng là rào cản lớn. Hoạt động hợp tác giữa cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp đã được đề cập trong nhiều văn bản pháp luật. Tuy nhiên, thực tế khi triển khai hợp tác lại gặp khó khăn vì sự chồng chéo giữa các Luật.
Về phía doanh nghiệp, nhiều doanh nghiệp còn gặp hạn chế về nguồn lực tài chính và nhân lực, dẫn đến việc chưa thể đầu tư nhiều vào các hoạt động hợp tác với trường đại học.
Đồng thời, họ còn tâm lý e ngại về vấn đề bảo mật thông tin đặc biệt trong lĩnh vực chuyển giao công nghệ, nghiên cứu khoa học.
Thực tế cho thấy, sinh viên tốt nghiệp tại nhiều trường đại học chưa đáp ứng được yêu cầu công việc do có sự khác biệt giữa kiến thức tại trường đại học và yêu cầu thực tiễn công việc của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp thường phải đào tạo lại hoặc đào tạo thêm để nâng cao năng lực của người lao động.
Điều này có thể gây ra sự lãng phí về nguồn lực tài chính và thời gian, trong khi nếu doanh nghiệp hợp tác có hiệu quả với trường đại học thì đây sẽ là cơ hội để các cơ sở giáo dục có thể cập nhật chương trình đào tạo và giáo trình để phù hợp hơn với nhu cầu của thị trường lao động.
Tại Trường Đại học Công Thương Thành phố Hồ Chí Minh, nhà trường hợp tác với các trường đại học quốc tế, tổ chức hội thảo và kết nối doanh nghiệp để mang lại cơ hội học tập, thực hành đa dạng. Các chương trình liên ngành, như công nghệ thực phẩm kết hợp trí tuệ nhân tạo, là hướng đi mới giúp sinh viên có lợi thế cạnh tranh.
“Liên kết trong đào tạo và nghiên cứu, chuyển giao thành tựu khoa học và công nghệ giữa các trường đại học và doanh nghiệp ngày càng đóng vai trò quan trọng, là “chìa khóa” trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo của các trường đại học. Thúc đẩy hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp mang lại lợi ích cho cả 2 bên ngày càng có ý nghĩa cấp thiết, góp phần tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội”, thầy Sơn chia sẻ.
Cùng bàn về vấn đề này, đại diện Trường Đại học Nông Lâm (Đại học Huế) chia sẻ, hiện nay, hầu hết các doanh nghiệp chỉ hướng đến mục tiêu tuyển dụng nhân lực thông qua các hoạt động liên kết. Hay nói cách khác, doanh nghiệp mong muốn tuyển dụng được nhiều sinh viên tốt, đáp ứng nhu cầu trước mắt, hiếm có doanh nghiệp mạnh dạn đặt hàng đào tạo cho trường đại học mang tính lâu dài để tạo nguồn và phát triển nguồn nhân lực.
Bên cạnh đó, hoạt động hợp tác lâu nay chủ yếu ở khâu tuyển dụng nguồn nhân lực, ít có hợp tác toàn diện cả về đào tạo, nghiên cứu khoa học, ươm tạo sản phẩm nghiên cứu từ trường đại học. Năng lực của các trường đại học về nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ vẫn chưa theo kịp sự phát triển công nghệ và nhu cầu doanh nghiệp.
Vì vậy, cần có cơ chế chính sách nhằm tháo gỡ khó khăn, mang lại lợi ích cho các bên trong hợp tác trường đại học và doanh nghiệp. Đồng thời cần ban hành nghị định quy định cụ thể về hợp tác giữa trường đại học và doanh nghiệp. Nghị định này phải vừa có tính ràng buộc vừa có tính khuyến khích sự gắn kết hơn nữa trong đào tạo và tuyển dụng, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ.
Cần có cơ chế, chính sách hỗ trợ toàn diện để thúc đẩy kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp
Đề xuất giải pháp thúc đẩy hợp tác giữa các cơ sở giáo dục đại học và tổ chức doanh nghiệp, theo Thạc sĩ Phạm Thái Sơn, cần thiết lập những chính sách, khung pháp lý không chỉ dừng lại ở việc khuyến khích mà nên có những quy định cụ thể ràng buộc về trách nhiệm hợp tác để các bên cùng có lợi.
Đồng thời, cần xây dựng cơ chế tài trợ và kiểm soát hoạt động khoa học công nghệ nhằm kích thích hoạt động nghiên cứu dưới hình thức hợp tác giữa nhà trường và các doanh nghiệp.
Về phía trường đại học, cần thiết lập cơ chế đối thoại thường xuyên giữa các trường đại học và doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn, công ty lớn. Tổ chức hội thảo, tọa đàm thường niên nhằm trao đổi về nhu cầu nhân lực, định hướng đào tạo và nghiên cứu. Điều này giúp các trường cập nhật kịp thời yêu cầu từ thị trường lao động, trong khi doanh nghiệp hiểu rõ hơn về năng lực nghiên cứu cũng như chất lượng nguồn nhân lực từ các trường đại học.
Bên cạnh đó, cần rút ngắn thời gian và đơn giản hóa các thủ tục hành chính liên quan đến hợp tác giữa doanh nghiệp và nhà trường, đặc biệt trong các hoạt động chia sẻ trang thiết bị phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học, nhằm đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ của cả hai bên.
Còn theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, phải thay đổi quan điểm, nhận thức rằng các cơ sở giáo dục đại học cần được xem là cái nôi tri thức của xã hội, vừa là nơi đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao, và cũng là nơi khám phá tri thức, phát triển công nghệ và tạo động lực cho việc đổi mới, sáng tạo cho toàn xã hội.
Với quan điểm và nhận thức đó, bên cạnh công tác đào tạo, việc xây dựng cơ chế, chính sách nhằm tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục đại học triển khai hiệu quả các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ là vô cùng cần thiết. Khi nắm bắt được khoa học, công nghệ, thì việc hợp tác với doanh nghiệp sẽ được mở rộng hơn, chặt chẽ hơn.
Bên cạnh Luật Giáo dục Đại học, Luật Khoa học Công nghệ cũng đang được xem xét điều chỉnh. Các cơ sở giáo dục đại học là chủ thể chính của hai Luật này, do vậy, cần có sự phối hợp, đồng bộ trong quá trình xây dựng để các cơ sở giáo dục đại học được thuận lợi hơn trong quá trình hoạt động, phát huy được hết chức năng, nhiệm vụ và vai trò của mình trong xã hội.
