Vào dịp đầu năm học mới, tình trạng lạm thu hay loạn thu ở một số trường học lại được nhiều phụ huynh, báo chí phản ánh. Mặc dù, những năm gần đây, vấn đề lạm thu có xu hướng giảm nhưng vẫn chưa được chấn chỉnh triệt để nên tình trạng này vẫn gây ra những băn khoăn cho không ít phụ huynh, nhất là những phụ huynh có điều kiện kinh tế còn khó khăn.
Một điểm chung mà mọi người dễ dàng nhìn thấy là các khoản thu trong năm học ít khi công khai trên website của nhà trường- cho dù bây giờ gần như trường nào cũng có website và phụ huynh thì đa phần đều có điện thoại được kết nối với internet.
Nếu được công khai minh bạch, không chỉ giúp cho phụ huynh dễ dàng biết được các khoản đóng góp của con em mình và nhà trường cũng không bị mang tiếng về những khoản thu bắt buộc, không bắt buộc hoặc vận động đóng góp hằng năm.
Các khoản thu không bắt buộc thường rất nhạy cảm
Thực tế cho thấy, các khoản thu- chi của nhà trường từ lâu đã rất nhạy cảm, hay bị bị dư luận bàn tán - kể cả những khoản thu bắt buộc, không bắt buộc hoặc vận động đóng góp tự nguyện. Trong đó, riêng khoản thu không bắt buộc, vận động đóng góp tự nguyện luôn là đề tài thắc mắc của nhiều phụ huynh.
Theo quy định hiện nay, những khoản thu bắt buộc của các trường công lập bao gồm: học phí; bảo hiểm y tế; tiền phục vụ bán trú, như: tiền ăn, chăm sóc bán trú, trang thiết bị phục vụ bán trú (nếu học sinh ở bán trú); học 2 buổi/ngày (đối với học sinh học thêm và được thỏa thuận giữa phụ huynh và nhà trường). Ngoài ra, còn có thêm tiền quần áo đồng phục, quần áo thể dục thể thao, phù hiệu.
Các khoản thu không bắt buộc, như: phí tin nhắn liên lạc, phiếu điểm điện tử; bảo hiểm tai nạn; sách, tài liệu tham khảo sẽ thu trên tinh thần tự nguyện của học sinh, phụ huynh.
Đối với các khoản thu do Ban đại diện cha mẹ học sinh vận động thì tại khoản 4 Điều 10 Thông tư 55/2011/TT-BGDĐT đã hướng dẫn như sau:
“Ban đại diện phụ huynh không được quyên góp của người học và gia đình người học những khoản ủng hộ không tự nguyện và không phục vụ trực tiếp cho hoạt động của Ban, bao gồm: Bảo vệ cơ sở vật chất của nhà trường; Bảo vệ an ninh nhà trường; Trông coi phương tiện tham gia giao thông của học sinh;
Vệ sinh lớp học, vệ sinh trường; Khen thưởng cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên nhà trường; Mua sắm máy móc, trang thiết bị, đồ dùng dạy học cho trường, lớp học hoặc cho cán bộ quản lý, giáo viên và nhân viên nhà trường; Hỗ trợ công tác quản lý, tổ chức dạy học và các hoạt động giáo dục; Sửa chữa, nâng cấp, xây dựng mới các công trình của nhà trường”.
Theo khoản 1 Điều 10 Thông tư 55/2011/TT-BGDĐT, Ban đại diện cha mẹ học sinh chỉ được thu 02 khoản sau: Kinh phí hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh từ sự ủng hộ tự nguyện của cha mẹ học sinh và nguồn tài trợ hợp pháp khác.
Như vậy, về cơ bản học sinh các trường công lập chỉ phải đóng các khoản bắt buộc. Các khoản không bắt buộc hoặc từ những khoản kêu gọi của Ban đại diện cha mẹ học sinh thì có thể đóng (nếu thấy thiết thực, phù hợp) hoặc cũng có thể không đóng (nếu thấy vô lí, không phục vụ việc học tập của con em mình).
Bởi trong thực tế, các khoản như kêu gọi đóng góp tự nguyện để khen thưởng học sinh cuối học kỳ, cuối năm học; mua sắm thiết bị dạy học; bảo trì phòng tin học, đường điện, máy chiếu; mua sắm, xây mới, sửa chữa cơ sở vật chất… đều có trong dự trù kinh phí của đơn vị và nằm trong kinh phí được cấp trên giao về cho các nhà trường.
Công khai các khoản thu trên website sẽ tiện lợi đủ đường
Hằng năm, các trường học luôn rất xem trọng việc họp phụ huynh nên ngay những tuần đầu tiên của năm học thì đã tiến hành họp phụ huynh ở các lớp. Nhưng, cách tổ chức, tiến hành rất cồng kềnh.
Thực tế, việc họp phụ huynh đầu năm học là cần thiết để giáo viên chủ nhiệm thông qua một số nội quy của nhà trường; thông báo cho phụ huynh một số thông tin quan trọng trong năm học-nhất là đối với học sinh đầu cấp, cuối cấp học.
Nhưng, mấu chốt nhất vẫn là các khoản thu. Ngoài những khoản thu bắt buộc thì thông thường nhiều trường học vẫn luôn lồng ghép vận động một số khoản thu tự nguyện đến phụ huynh.
Nào là quỹ hội; quỹ lớp; quạt điện của lớp hư; ti vi cần thay mới; trường cần làm lại cái này, cái kia…trong khi kinh phí có hạn, hoặc phải chờ đợi cấp trên phê duyệt quá lâu, ảnh hưởng đến quyền lợi của học sinh. Vì thế, nhà trường vận động trên tinh thần tự nguyện của phụ huynh.
Tất nhiên, khi giáo viên chủ nhiệm mở lời thì sẽ có phụ huynh lên tiếng, người này đóng thì người khác cũng đóng theo. Thành ra việc vận động thường rất hiệu quả, nhất là những trường có điều kiện.
Khi năm học được khoảng một vài tháng thì Ban đại diện cha mẹ học sinh lại phát hành thư ngỏ (thực tế là nhà trường) vận động đóng góp tự nguyện để khen thưởng cuối kỳ, cuối năm học cho học sinh.
Nói thật, nếu nhà trường làm khoa học, làm đúng chỉ cần đăng tải lên website của nhà trường về các khoản thu bắt buộc; không bắt buộc; tự nguyện.
Đối với những khoản kêu gọi đóng góp tự nguyện thì nhà trường cần công khai kế hoạch. Trong đó, kế hoạch nêu rõ mục đích khoản thu; dự kiến chi các khoản thu, vận động. Sau đó, Ban giám hiệu yêu cầu giáo viên chủ nhiệm coppy đường link và gửi vào nhóm phụ huynh của lớp mình (lớp nào cũng tạo nhóm zalo).
Một khi đã tự nguyện thì phụ huynh họ sẽ cân nhắc và đóng góp. Cách làm này, không gây áp lực cho giáo viên chủ nhiệm; không tạo áp lực cho phụ huynh khi đi họp phải ghi chép để nhớ các khoản đóng góp mà nhà trường cũng đường đường chính chính trước các khoản thu.
Việc công khai các khoản thu- chi từ học sinh, phụ huynh trước tập thể sư phạm nhà trường và phụ huynh các khoản thu của học sinh không chỉ là cần thiết mà đó còn là yêu cầu đã được hướng dẫn rất cụ thể tại Điều 5, Thông tư 09/2024/TT-BGDĐT quy định về công khai trong hoạt động của của cơ sở giáo dục đào tạo thuộc hệ thống giáo dục quốc dân. Chỉ tiếc, nhiều trường học chưa làm tốt việc này.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
