Căn cứ vào Quyết định 522/QĐ-TTg phê duyệt đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông trong giai đoạn 2018 – 2025” và Thông tư 07/2022/TT– BGDĐT quy định công tác tư vấn nghề nghiệp, việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp trong cơ sở giáo dục”, trong phạm vi bài viết này, nhóm tác giả làm rõ khái niệm “Trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, từ đó đưa ra cấu trúc và vận hành mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội và chỉ ra các giải pháp, điều kiện để thực hiện mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội.
Đặt vấn đề
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã quy định là chương trình giúp học sinh trung học phổ thông chuyển hẳn sang chương trình giáo dục định hướng nghề nghiệp. Học sinh từ lớp 10 ngoài việc đăng ký học các bộ môn bắt buộc chung của cấp học, các em còn được quyền lựa chọn trong các môn không bắt buộc chỉ học những môn theo tổ hợp quy định để giúp các em tìm hiểu những môn học giúp ích cho mình theo các định hướng nghề nghiệp mà các em được quyền lựa chọn.
Do đó, hoạt động giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp ở trung học phổ thông trở nên quan trọng, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định 522/QĐ-TTg ngày 14/05/2018 phê duyệt đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 – 2025”.
Thực hiện chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành thông tư chỉ đạo số 07/2022/TT-BGDĐT “Quy định công tác tư vấn nghề nghiệp, việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp trong các cơ sở giáo dục”.
Thông tư 07/2022/TT-BGDĐT đã quy định những việc làm, những yêu cầu cụ thể cho từng cấp học. Trong đó cấp trung học phổ thông thông tư yêu cầu nhà trường phải giúp cho học sinh trung học phổ thông đạt 5 yêu cầu cơ bản, trong đó mục thứ 5 có ghi rõ:
(5) Tổ chức cho học sinh tìm kiếm, trải nghiệm thực tế đối với nhóm nghề nghiệp, việc làm theo sở thích, nguyện vọng của học sinh và phù hợp với điều kiện của nhà trường.
Yêu cầu thứ 5, mục đích của Thông tư 07/2022/TT–BGDĐT là việc làm mới, khó đối với các trường trung học phổ thông Hà Nội vì việc giúp học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp là mới, khó đối với các trường trung học phổ thông Hà Nội. Việc giúp học sinh “Tìm hiểu và trải nghiệm thực tế đối với nhóm nghề nghiệp, việc làm theo sở thích, nguyện vọng của học sinh và phù hợp với điều kiện của nhà trường” là cần thiết để sau trung học phổ thông, học sinh có thể lựa chọn ngành nghề và lựa chọn phát triển nghề nghiệp của mình hợp lý theo sở trường và hoàn cảnh kinh tế gia đình hay sự phát triển kinh tế của địa phương
Đề xuất mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội
Khái niệm trải nghiệm thực tế nghề nghiệp theo Tâm lý học, “trải nghiệm" (Experience) là quá trình thử nghiệm tạo kinh nghiệm qua tiếp xúc trực tiếp, thực tế, khách quan, tạo ra cảm giác, tri giác, biểu tượng của mỗi người và tạo ra những thử nghiệm là những cảm nhận rõ nét để lại ấn tượng sâu sắc hơn. Từ đó rút ra bài học kinh nghiệm.
Đó là tri thức được vận dụng vào đời sống thực tế được ăn nhập vào nội tâm con người từ đó hình thành nên thái độ, giá trị mỗi người (Giáo sư Phạm Minh Hạc: Từ điển bách khoa Tâm lý học giáo dục Tr.479-480).
Vậy hoạt động trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp là một bộ phận trong chương trình giáo dục hướng nghiệp của bậc trung học phổ thông nhưng phần nhiệm vụ quan trọng của nó là giúp học sinh được tiếp cận trải nghiệm trong đời sống thực tế đang diễn ra trong xã hội nhưng ngoài sách vở và ngoài các hoạt động đang diễn ra trong nhà trường. Đó là những thực tế chủ yếu sau:
Tấm gương phát triển nghề nghiệp của những người đang lao động thực tế ở các nhà máy, xí nghiệp, công trường, các công ty và các nông lâm trường…’
Thực tế diễn biến phát triển các nghề nghiệp, thực tế tuyển dụng người lao động cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh trên từng địa phương và cả nước.
Thực tế quan trọng nhất là học sinh phải được tiếp cận, tiếp xúc với những nghề nghiệp mà các em mong muốn tìm hiểu xem nó có phù hợp với năng lực, sở trường, hoài bão mơ ước của bản thân để từ đó các em có nhận thức đúng về nghề nghiệp mình định hướng theo đuổi trong tương lai và khả năng thích ứng của bản thân với nghề nghiệp.
Cách tiếp xúc, tiếp cận thực tế nghề nghiệp có thể có nhiều mức độ khác nhau theo thứ tự sau:
Mức thấp nhất là học sinh được nghe, nhìn thực tế nơi sản xuất, kinh doanh và các em được trực tiếp trao đổi với người lao động, người quản lý tại cơ sở thực tế, hoặc thăm quan các dây chuyền sản xuất.
Mức thứ hai là học sinh không chỉ nghe nhìn mà còn được tiếp xúc trực tiếp, thao tác trong công đoạn sản xuất nào đó của những nghề nghiệp nhất định mà không làm ảnh hưởng đến quá trình sản xuất, kinh doanh của cơ sở.
Mức thực tế cao nhất được trực tiếp tham gia một công đoạn thực tế trong dây chuyền sản xuất hoặc được làm một phần việc của một nghề nhất định mà học sinh mong muốn theo đuổi trong một số thời gian nhất định đủ để học sinh có cảm nhận, có hứng thú với những nghề định theo đuổi hay lựa chọn.
Nếu trong chương trình giáo dục của một nhà trường chưa giúp được học sinh tiếp cận thực tế ở một trong ba mức độ tiếp xúc, tiếp cận trên thì chưa được coi là đã đào tạo “giáo dục trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp”.
Đây là một thực tế khó khăn cho các cơ sở giáo dục trung học phổ thông hiện nay vì thiếu nhiều nguồn lực. Tuy nhiên nếu chúng ta không đề cập đến vấn đề này, hoặc coi nhẹ làm cũng được và không làm không sao sẽ là một thiệt thòi lớn cho học sinh và thực tế chương trình giáo dục trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp mãi mãi chỉ dừng lại trên lý thuyết. Như vậy yêu cầu và mục tiêu của chương trình giáo dục trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp sẽ bị hạn chế, học sinh thật sự khó khăn trong việc hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp.
Tổng quát cấu trúc và vận hành của mô hình giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội
Về cấu trúc của mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp: Dựa theo mô hình lý thuyết của UNESCO trong “Thông báo đánh giá chất lượng giáo dục toàn cầu năm 2005” (tr.36); Chúng tôi đã xây dựng mô hình tổng quát về giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội.
Về bốn hình thức phương pháp trải nghiệm hướng nghiệp theo chương trình 2018, gồm Hình thức nhóm mang tính chất cống hiến (tình nguyện, nhân đạo, hoạt động cộng đồng); Hình thức nhóm có tính chất khám phá: (đi thực tế, tham quan, dã ngoại); Hình thức nhóm có tính thử nghiệm (hoạt động giao lưu học hỏi, hình thức sân khấu hóa); Hình thức nghiên cứu, phân hóa (tham gia các dự án, các đề tài nghiên cứu khoa học, câu lạc bộ, …)
Như vậy giáo dục trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông chỉ nằm trong phần hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp của cấp trung học phổ thông.
Về các bước cần thiết tiến hành khi thực hiện mô hình giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp ở trường trung học phổ thông:
Bước 1 - Thống nhất quy trình chung triển khai mô hình trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội cho mọi loại hình trường theo 4 nội dung chủ yếu: Xây dựng mục tiêu và kế hoạch thực hiện cho từng khối lớp học sinh của trường; Khảo sát đánh giá đầu năm của học sinh về mức độ hiểu biết thông tin nghề nghiệp; mức độ chọn nghề, chọn trường; mức độ rèn luyện bản thân học sinh theo định hướng nghề nghiệp; Có kế hoạch tổ chức thực hiện để 100% học sinh có khả năng tiếp xúc trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp trên địa bàn phù hợp với điều kiện học sinh của trường; Đánh giá kết quả thực hiện để điều chỉnh cho kế hoạch năm học tiếp theo.
Bước 2 - Xác định các mô hình trường để lựa chọn phương thức trải nghiệm thực tế cho phù hợp: Trường có học sinh ở nội thành hoặc trung tâm dân cư các đô thị của các huyện; Trường có học sinh ở khu vực ngoại thành, nông nghiệp; Trường trong khu công nghiệp, các học viện, các trường đại học, cao đẳng; Trường trong khu vực hỗn hợp dân cư.
Bước 3 - Điều tra khảo sát các nguồn lực xã hội có thể hỗ trợ học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp trên địa bàn, khu vực mà nhà trường có thể huy động: Ký kết với các trường Đại học, cao đẳng và trường Nghề nhằm hỗ trợ học sinh tìm hiểu và trải nghiệm nghề mà học sinh đã lựa chọn; Ký kết với các doanh nghiệp, công ty, nhà máy, khu công nghiệp…. để hỗ trợ học sinh trải nghiệm thực tiễn các nghề mà học sinh muốn tìm hiểu sâu.
Bước 4 - Tổng hợp lên kế hoạch tổ chức cho học sinh đi thực tế đến các trường nghề, các đơn vị sản xuất kinh doanh: Tổ chức các lớp trải nghiệm theo lớp hoặc theo nhóm nghề học sinh lựa chọn (theo thực tế hoàn cảnh trường); Tổ chức cho giáo viên chủ nhiệm hướng đến cho cha mẹ và học sinh xây dựng kế hoạch tự trải nghiệm những nghề mình thích; Tổ chức cho học sinh thu hoạch trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, học sinh tự đánh giá và giáo viên chủ nhiệm phối hợp cho mẹ học sinh đánh giá.
Phối hợp các yếu tố hỗ trợ trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.
Thứ nhất, yếu tố gia đình. Đây là yếu tố đồng hành phối hợp với các trường trung học phổ thông, những cơ sở sản xuất, kinh doanh, những đơn vị hỗ trợ con em mình trong quá trình thực hiện mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp.
Đồng hành nghĩa là gia đình cũng phải cùng con cái thực hiện bằng được các chương trình giáo dục hướng nghiệp của nhà trường trung học phổ thông đề ra và phối hợp thực hiện tốt nhất, hiệu quả nhất cho con em mình. Không khoán trắng cho nhà trường hoặc để con “tự bơi” trong quá trình thực hiện chương trình hướng nghiệp.
Nhiều gia đình chưa thấy rõ vai trò hướng nghiệp của học sinh trung học phổ thông, giai đoạn định hướng nghề nghiệp. Đây là nét mới của chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhiều phụ huynh chưa nắm được, họ thường đi theo quán tính như bản thân các phụ huynh khi còn đi học. Họ chỉ chăm lo cho con học đạt điểm cao hoặc không bị lưu ban là được. Nhưng họ chưa thấy sự nguy hại của việc con không biết định hướng nghề nghiệp, không tìm ra được những mặt mạnh, mặt yếu của bản thân mình, không có đủ kiến thức và quyết tâm lựa chọn cho nghề nghiệp phù hợp với bản thân, có đam mê để theo đuổi một nghề nghiệp đến cùng và cuối cùng con phải có kế hoạch và lựa chọn đúng trường học như thế nào, gia đình hiện đại phải nắm vững.
Gia đình dễ dàng là rào cản đầu tiên khiến con chọn sai nghề nên gia đình (bố mẹ, anh chị) chỉ muốn áp đặt con vào những công việc mình thích hay mình cho là những nghề danh giá để bố mẹ mát mặt với bạn bè, hàng xóm, bất chấp con muốn gì? Có những khả năng điều kiện gì để hỗ trợ con phát triển nghề nghiệp.
Để tránh vướng vào sai lầm này cha mẹ khi con học trung học phổ thông phải lắng nghe sự hướng dẫn của giáo viên chủ nhiệm, lãnh đạo các nhà trường, không hiểu phải tìm hiểu trên sách báo, mạng xã hội, trao đổi với phụ huynh có kinh nghiệm hơn để học tập tốt nhất trao đổi với giáo viên chủ nhiệm của con và trường nào có phòng tham vấn tâm lý học đường thì trao đổi với các thầy cô, cán bộ phụ trách.
Gia đình đồng hành với con trong quá trình lựa chọn ngành nghề ở giai đoạn phổ thông trung học còn là việc làm quan trọng giúp con tạo động lực đúng đắn trong quá trình “lập thân – lập nghiệp”. Đây là giai đoạn phải gần gũi, trao đổi, tôn trọng những ý kiến đề xuất, tâm tư tình cảm với con, để con không cảm thấy cô độc hay dễ dàng buông xuôi, cả hai trạng thái này đều phải sớm phát hiện, để sớm vượt qua.
Đặc biệt giai đoạn nhà trường hướng dẫn con phải tự tìm hiểu, tự trải nghiệm những nghề nghiệp mình thích, mình mong muốn gắn bó lâu dài, phải tạo điều kiện cho con tiếp xúc những người thân mà cha mẹ có mối quan hệ, tạo điều cho con gặp gỡ, trao đổi để nhận được sự hướng dẫn, tháo gỡ những vướng mắc của con khi tìm hiểu nghề. Nhất là cho con tiếp cận được một số việc làm cụ thể để con được trải nghiệm thực tế sẽ giúp con có trải nghiệm để xem mình có phù hợp với những nghề đó không về mặt sức khoẻ, về mặt tính cách, cũng là dịp để con được thực thách xem mình có thật khát khao, say mê với nghề đó không.
Tóm lại, vai trò gia đình là vai trò quan trọng thứ hai sau việc tổ chức giáo dục của mỗi nhà trường, gia đình không có quan điểm đúng, phù hợp hỗ trợ con trong quá trình thực hiện chương trình trải nghiệm, hướng nghiệp tích cực thì sẽ hạn chế cho kết quả giáo dục hướng nghiệp ở bậc trung học phổ thông.
Thứ hai, các yếu tố tham gia của xã hội vào quá trình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.
Đối với các trường đại học – cao đẳng – trường nghề, phải coi việc hỗ trợ học sinh trung học phổ thông trải nghiệm thực tiễn nghề nghiệp là việc làm cần thiết, quan trọng để giới thiệu với học sinh về các nghề nghiệp, quy trình, tiêu chuẩn phải đạt để hành nghề cho học sinh trung học phổ thông hiểu biết trong quá trình trải nghiệm nghề nghiệp tại trường. Như vậy các trường nghề không chỉ giúp học sinh trung học phổ thông lựa chọn nghề đúng mà còn góp phần quảng bá hình ảnh môi trường nghề tạo điều kiện tuyển sinh của trường tốt hơn, hướng được những sinh viên có năng lực phù hợp từng nghề đào tạo của trường. Đây là trách nhiệm xã hội của mỗi trường nghề.
Mỗi trường nghề sau khi xác định trách nhiệm xã hội để hỗ trợ đồng hành cùng các trường trung học phổ thông trên địa bàn hoàn thành chương trình giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp. Do đó, mỗi nhà trường phải tổ chức một bộ phận chuyên trách hướng dẫn học sinh trung học phổ thông trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, để có bộ phận liên lạc với các trường trung học phổ thông đặt kế hoạch triển khai chương trình trải nghiệm nghề nghiệp cho mỗi trường trung học phổ thông và chỉ đạo các bộ phận (các khoa) chuyên môn của trường thống nhất quy trình hướng dẫn trải nghiệm nghề nghiệp ở từng khoa. Chuẩn bị người hướng dẫn, thiết bị, vật liệu cho học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp.
Các ban nghề (các khoa) có thể có những đặc điểm khác nhau, song các nghề phải thống nhất nội dung giới thiệu, hướng dẫn học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp.
Phần giới thiệu chung về nghề mà nhà trường hiện có gồm đặc điểm của nghề và thị trường lao động về nghề đang phát triển như thế nào, triển vọng của nghề trong những năm trước mắt khi học sinh học xong chương trình nghề; Những yêu cầu cụ thể với các người làm nghề: Chuẩn mực về kỹ thuật, quy trình sản xuất – đảm bảo an toàn nghề. Những yêu cầu tuyển chọn nhân lực của nghề.
Bên cạnh đó, tổ chức cho học sinh trải nghiệm thực tế nghề nghiệp phù hợp điều kiện thực tế trang thiết bị mỗi nhà trường để giúp học sinh thực hiện một số thao tác nghề cơ bản.
Hơn nữa, xem xét kiểm tra đánh giá sản phẩm và đánh giá kết quả trải nghiệm thực tế nghề nghiệp (mức chưa đạt – đạt – tốt). Rút bài học kinh nghiệm cho học sinh trong quá trình trải nghiệm.
Đối với doanh nghiệp – xí nghiệp, nhà máy ở mỗi địa phương (gọi chung là doanh nghiệp) đều phải thực hiện nghĩa vụ xã hội trong việc tổ chức hỗ trợ các nhà trường trung học phổ thông trên địa bàn được phép đến trải nghiệm thực tế nghề nghiệp. Trong phần mục tiêu của Quyết định 522/QĐ-TTg ghi rõ năm 2020 “khoảng 50% trường trung học cơ sở, 60% các trường trung học phổ thông có chương trình giáo dục hướng nghiệp gắn với các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của địa phương” và đến năm 2025 “phấn đấu 100% các trường trung học cơ sở, trung học phổ thông có chương trình giáo dục hướng nghiệp gắn với sản xuất kinh doanh, dịch vụ của địa phương”.
Đối với các tổ chức chính trị, xã hội nghề nghiệp ở địa phương, đây là lực lượng tích cực hỗ trợ các trường trung học phổ thông trải nghiệm thực tế nghề nghiệp bằng cách vận động các doanh nghiệp thành viên của các Hội nghề nghiệp hỗ trợ học sinh các trường trung học phổ thông trải nghiệm thực tế nghề nghiệp. Tuy vậy nguồn lực vật chất của các Hội nghề nghiệp còn hạn chế, nhưng nguồn lực trí tuệ, tinh thần các Hội nghề nghiệp lại dồi dào phong phú nếu tinh thần xã hội của họ được khai thác, được đặt đúng chỗ; Đặc biệt phải khai thác chất xám, lòng yêu nghề; Đó là những thế mạnh của các Hội nghề nghiệp các nhà trường cần khai thác.
Về đánh giá xếp loại các trường trung học phổ thông tổ chức cho học sinh trung học phổ thông thực hiện được chương trình giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, căn cứ vào thực tế điều kiện phát triển của các loại cơ sở giáo dục khác nhau trên địa bàn thành phố, dựa vào mức độ, khả năng các nhà trường trung học phổ thông thực hiện các yêu cầu của trải nghiệm thực tế nghề nghiệp. Chúng tôi tạm chia làm 3 loại.
Loại đạt - Thực hiện các yêu cầu trải nghiệm thực tế nghề nghiệp ở mức thấp, mức tối thiểu các cơ sở giáo dục phải thực hiện các hoạt động chủ yếu như thực hiện tốt chương trình giáo dục trải nghiệm hướng nghiệp theo chương trình sách giáo khoa của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định tại chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tối thiểu 100% học sinh phải đạt mức hoàn thành cả 3 nội dung yêu cầu của chương trình hướng nghiệp theo quy định của sách giáo khoa của lớp 10,11,12 của từng khối học sinh.
Loại khá - Loại hình trường thực hiện trải nghiệm thực tế nghề nghiệp mức đạt phải đạt thêm: 100% học sinh đều được đến các trường nghề hoặc đến các cơ sở sản xuất kinh doanh để tham quan, giao lưu học hỏi, tìm hiểu thông tin về các nghề gần gũi với nhóm nghề các em đã tự xác định, lựa chọn và quan trọng các em được trải nghiệm thực tế nghề trong một số thời gian nhất định để các em có điều kiện trải nghiệm thực tế nhóm nghề các môn học để xem xét việc lựa chọn nghề có phù hợp với bản thân.
Loại tốt - Loại hình trường thực hiện trải nghiệm thực tế nghề nghiệp ở mức khá và đạt thêm các tiêu chí: Có thời gian thực hiện thao tác nghề theo sở thích của học sinh. Có những học sinh khá tự trải nghiệm ở trường nghề và các đơn vị sản xuất kinh doanh, các em tạo ra những sản phẩm nghề ở mức độ hoàn thiện sản phẩm dùng được hoặc bán sản phẩm. Nhiều học sinh được bố mẹ tự tìm những nơi đăng ký tự trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho con.
Về điều kiện để thực hiện mô hình giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội.
Thứ nhất, nâng cao nhận thức và hành động cho học sinh, giáo viên, phụ huynh học sinh, lãnh đạo trong các trường trung học phổ thông
Đây là điều kiện tiên quyết, nếu học sinh, giáo viên, phụ huynh, lãnh đạo trong các nhà trường trung học phổ thông không thay đổi nhận thức, không có quyết tâm hành động theo yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì không thể thành công. Họ lại vẫn coi việc học của học sinh trung học phổ thông phải chạy theo điểm số, thi cử và bằng cấp. KHông đạt được yêu cầu tối thượng của chương trình giáo dục phổ thông 2018 đối với cấp trung học phổ thông phải là cấp định hướng nghề nghiệp.
Muốn để học sinh, giáo viên, phụ huynh học sinh và lãnh đạo các trường trung học phổ thông đồng bộ cũng thay đổi nhận thức, cùng quan tâm hành động các nhà trường trung học phổ thông cần phải làm tốt các hoạt động chủ yếu:
Coi hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và đặc biệt việc đưa học sinh đi trải nghiệm thực tế nghề nghiệp là một việc trọng tâm trong kế hoạch của mỗi nhà trường, từ đó lãnh đạo môi trường học phải sát sao trong việc xây dựng kế hoạch trọng tâm và gương mẫu sáng tạo trong việc huy động nguồn lực con người cũng như nguồn lực tài chính cho hoạt động khó khăn này.
Tổ chức cho học sinh, giáo viên của mỗi trường có nhiều thời gian để tiếp xúc không chỉ thực tế nghề nghiệp ở địa phương mà quan trọng tham gia các hoạt động xã hội gắn kết học sinh với các hoạt động của các phường, xã quận huyện, môi trường. Có những trải nghiệm tham gia hoạt động xã hội như tham gia bảo vệ môi trường, các chương trình nhân đạo của địa phương.
Thứ hai, xây dựng hệ sinh thái cho hoạt động trải nghiệm thực tế nghề nghiệp
Tạo hệ sinh thái hoạt động trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông là một việc làm quan trọng cần thiết để hỗ trợ các trường trung học phổ thông tổ chức có hiệu quả hoạt động giáo dục của mình.
Hệ sinh thái là đề cập đến môi trường sống của nhiều quần thể được liên kết với nhau, hỗ trợ nhau tồn tại phát triển. Do đó muốn có hệ sinh thái của hoạt động trải nghiệm thực tế nghề nghiệp phải tạo điều kiện để các tổ chức xã hội, trong đó các hoạt động của họ phải biết được và hỗ trợ cho các nhà trường thực hiện những mục tiêu của mình như:
Các cơ quan truyền thông sẽ hỗ trợ cho học sinh các trường trung học phổ thông nhận thức về vai trò, nhu cầu phát triển các nghề nghiệp hiện nay trong các mùa tuyển sinh của các trường đại học, cao đẳng, trường nghề mà nó còn nêu cao vai trò những tấm gương điển hình đã, đang thành công trên con đường lập thân, lập nghiệp như chương trình “Cất Cánh” của VTV1 hàng tháng… Những gương điển hình đạt thành tựu trong học tập, sản xuất, nghiên cứu sáng tạo của các Hội thi sáng tạo nghề nghiệp…
Trung tâm hỗ trợ đào tạo và cung ứng nguồn nhân lực của Bộ Bộ Giáo dục và Đào tạo (Moet - TSC). Hay hệ sinh thái VitanEdu phải mở rộng các chương trình của mình và thu hút nhiều trường trung học phổ thông trực tiếp tham gia các chương trình khởi nghiệp cho không chỉ sinh viên các trường đại học, cao đẳng mà phải lôi cuốn được cả học sinh tham gia chương trình khởi nghiệp như Thành phố Hồ Chí Minh đã thực hiện.
Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo nên chỉ đạo hình thức giáo dục lao động sản xuất trong các nhà trường cần được khôi phục, cũng như cho phép các trường trung học phổ thông được khôi phục xưởng trường, vườn trường là cách lan toả hệ sinh thái trải nghiệm thực tế nghề nghiệp quan trọng nhất.
Muốn triển khai hoạt động này tiêu chuẩn trường chuẩn Quốc gia, tiêu chuẩn đánh giá thi đua của các trường học cũng như phải thay đổi mới tạo ra hoạt động đồng đều giữa các trường, mới thật sự có hệ sinh thái cho hoạt động trải nghiệm thực tế nghề nghiệp trong các trường trung học phổ thông.
Thứ ba, những cơ chế chính sách hỗ trợ thực hiện mô hình
Thực ra, Thủ tướng Chính phủ đã có văn bản Nghị quyết 522/NQ-TTg ngày 14/5/2018 phê duyệt đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho học sinh phổ thông giai đoạn 2018-2025”.
Tiếp theo nghị quyết 522/NQ-TTg, Bộ Giáo dục và Đào tạo có thông tư 07/2022/TT-BGDĐT đã quy định những việc làm, những yêu cầu cụ thể cho từng cấp học, trong đó cấp trung học phổ thông, thông tư 07/TT-BGDĐT yêu cầu các trường trung học phổ thông phải đạt 5 yêu cầu cơ bản, trong đó có yêu cầu cần giúp học sinh “Tìm hiểu, trải nghiệm thực tế nghề nghiệp đối với nhóm nghề nghiệp, việc làm theo sở thích, nguyện vọng học sinh và phù hợp với điều kiện của nhà trường”.
Có cơ chế cho phép các trường trung học phổ thông công lập Hà Nội được thực hiện cơ chế tự chủ.
Vì sao khi thực hiện mô hình giáo dục trải nghiệm thực tế nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội lại phải tạo điều kiện cho các trường trung học phổ thông công lập ở Hà Nội phải được trao quyền tự chủ? Bởi, thực hiện mô hình giáo dục này đòi hỏi nhà trường phải huy động nhiều nguồn lực xã hội như cha mẹ học sinh, các nhà trường đại học, cao đẳng, trường nghề, cơ sở sản xuất kinh doanh cho học sinh được tham quan học tập trải nghiệm nghề nghiệp nhất định.
Kết luận
Cấp trung học phổ thông hiện nay là giai đoạn “định hướng nghề nghiệp” cho học sinh. Do đó trải nghiệm thực tế nghề nghiệp không chỉ giúp các em xác định đúng nghề nghiệp định phát triển lâu dài, còn tạo cho các em động lực sống, động lực học tập, nên việc thực hiện chương trình giáo dục trải nghiệm hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ngay từ đầu là rất quan trọng. Hà Nội thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 còn nhiều khó khăn, các trường trung học phổ thông chưa đủ điều kiện hỗ trợ học sinh hoàn thành việc trải nghiệm thực tế nghề nghiệp, nên việc hình thành lý tưởng nghề nghiệp của học sinh sẽ gặp khó khăn, làm giảm động lực học tập, động lực sống và trách nhiệm của các em với bản thân, gia đình, xã hội.
Căn cứ theo sơ đồ, việc kết hợp học với hành và trải nghiệm thực tế nghề nghiệp sẽ giúp chúng ta thấy rõ vai trò, tác dụng to lớn của việc trải nghiệm thực tế nghề nghiệp như thế nào đối với học sinh trung học phổ thông hiện nay.
Bài viết hy vọng nâng cao nhận thức cho lãnh đạo, giáo viên các trường trung học phổ thông nhận thức rõ tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm thực tế nghề nghiệp và học tập các loại mô hình trải nghiệm thực tế nghề nghiệp để vận dụng sáng tạo cho mỗi nhà trường.
Bài viết cũng hi vọng kiến nghị và vận động các trường đại học, cao đẳng, trường nghề cùng với các cơ sở sản xuất, kinh doanh hỗ trợ cho các trường trung học phổ thông tháo gỡ khó khăn, tổ chức tốt hình thức trải nghiệm thực tế nghề nghiệp giúp cho học sinh trung học phổ thông Hà Nội có nơi trải nghiệm thực tế, giúp các em hiểu nghề, yêu nghề mau chóng trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao của thành phố trong sự nghiệp phát triển Thủ đô Hà Nội trong thời đại cách mạng 4.0 và hội nhập quốc tế; đồng thời góp phần thực hiện tốt “Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030 tầm nhìn 2045” tại Quyết định số 1705/QĐ-TTg ngày 31/12/2024.
“Tổ chức thực hiện tốt công tác giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh; khuyến khích các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, các doanh nghiệp tham gia xây dựng chương trình tài liệu, đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp ở trường phổ thông và các trung tâm giáo dục thường xuyên. Tăng cường lồng ghép, tích hợp giáo dục nghề nghiệp vào các môn học và hoạt động giáo dục. Nghiên cứu xây dựng khung kỹ năng bồi dưỡng, thúc đẩy tinh thần doanh nhân, tinh thần khởi nghiệp cho học sinh phổ thông”.
