Thông tư 04/2025/TT-BGDĐT (gọi tắt là Thông tư 04) quy định về kiểm định chương trình đào tạo trình độ đại học vừa được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, thu hút sự quan tâm lớn từ các cơ sở giáo dục đại học và chuyên gia.
Nhiều ý kiến đánh giá cao những đổi mới của Thông tư 04, đặc biệt là việc rút gọn quy trình, cắt giảm thủ tục hành chính; điều chỉnh thang đánh giá tiêu chí từ mức điểm 1–7 sang hệ thống hai mức “đạt” và “không đạt”; cùng với việc bãi bỏ các tiêu chuẩn kiểm định riêng đối với một số ngành đặc thù và đào tạo từ xa từng được quy định trong các Thông tư trước đây.
Ở một góc nhìn khác, một số chuyên gia lại đặc biệt quan tâm tới những điều chỉnh mới của Thông tư trong việc nới rộng quyền tự chủ của các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục và cơ sở giáo dục đại học trong kiểm định chương trình đào tạo.
Tăng cường tự chủ và trách nhiệm: Xu hướng chung của kiểm định giáo dục toàn cầu
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Hảo - Trưởng Bộ phận Học thuật xuất sắc, Trường Đại học Quốc tế Miền Đông đánh giá, một trong những điểm mới nổi bật của Thông tư 04/2025 là việc mở rộng đáng kể quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm đối với các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục trong nước (sau đây gọi tắt là tổ chức kiểm định).
Cụ thể, theo Phó Giáo sư Lê Văn Hảo, trên cơ sở quy định mới, các tổ chức kiểm định có thể xây dựng tiêu chí bổ sung để đánh giá các hình thức đào tạo khác nhau trong cùng một chương trình, chẳng hạn như đào tạo từ xa, trực tuyến. Đối với những chương trình mang tính đặc thù như khối ngành Sức khỏe hay Nghệ thuật, các tổ chức kiểm định có thể bổ sung tiêu chí chuyên biệt nhằm đảm bảo đánh giá sát thực tế ngành nghề hơn.
Bên cạnh đó, Thông tư 04 cũng trao quyền cho tổ chức kiểm định trong việc phát triển “hướng dẫn đánh giá tiêu chí” (Khoản 2, Điều 3) và “hướng dẫn thực hiện tiêu chuẩn kiểm định” (Khoản 7, Điều 43). Điều này đồng nghĩa với việc các tổ chức kiểm định có thể xây dựng hệ thống thang đánh giá chi tiết hơn so với quy định chung của Thông tư.
“Chẳng hạn, thay vì chỉ phân loại chương trình đào tạo theo ba mức: Không đạt, Đạt có điều kiện, và Đạt, các tổ chức kiểm định có thể bổ sung các mức đánh giá cao hơn để ghi nhận sự vượt trội về chất lượng của chương trình đào tạo”, chuyên gia nêu dẫn chứng.
Song song với việc mở rộng quyền tự chủ, Thông tư mới cũng siết chặt trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ của các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục. Chẳng hạn, yêu cầu công khai các báo cáo đánh giá ngoài trên trang thông tin điện tử của tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục ít nhất 15 ngày trước khi cấp giấy chứng nhận kiểm định chất lượng cho chương trình đào tạo (Khoản 2, Điều 43). Phó Giáo sư Lê Văn Hảo nhận định, điều này sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch, đồng thời buộc các tổ chức kiểm định và các Đoàn đánh giá ngoài phải cẩn trọng hơn nữa trong quá trình đánh giá ngoài và thẩm định.
Tương tự, các cơ sở đào tạo cũng phải công khai các báo cáo tự đánh giá chương trình đào tạo trên trang thông tin điện tử của mình (Khoản 3, Điều 20). Điều này giúp quá trình tự đánh giá của các cơ sở đào tạo trở nên thực chất hơn, các báo cáo tự đánh giá bám sát hơn với thực trạng chất lượng của chương trình đào tạo.
Với nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực kiểm định chất lượng giáo dục đại học, Phó Giáo sư Lê Văn Hảo đánh giá, việc tăng cường quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trong kiểm định là phù hợp với xu hướng chung của các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục trên thế giới. Tuy nhiên, trong bối cảnh các tổ chức kiểm định trong nước còn hạn chế về nguồn lực (nhân sự, chuyên môn, kinh nghiệm,...) và cần thêm thời gian để nghiên cứu, thử nghiệm các tiêu chí, hướng dẫn bổ sung, có thể nhận định rằng những quyền tự chủ này sẽ chưa được phát huy đáng kể trong khoảng ba năm tới.
Ngoài ra, Phó Giáo sư Lê Văn Hảo cũng bày tỏ, với quyền tự do lựa chọn tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục để đánh giá chất lượng chương trình đào tạo, một số tổ chức kiểm định với uy tín chưa thật sự nổi trội có thể sẽ dè dặt trong việc bổ sung các tiêu chí kiểm định và các mức đánh giá mới ngoài những yêu cầu của Thông tư 04. Tuy nhiên, đây vẫn là một điểm mới đáng ghi nhận, phản ánh xu hướng tăng cường quyền tự chủ cho các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục. Nếu được triển khai hiệu quả, cơ chế này không chỉ giúp nâng cao chất lượng kiểm định giáo dục đại học mà còn tạo động lực để các tổ chức kiểm định trong nước nâng cao năng lực và uy tín của mình.
Từ góc nhìn của tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục, Tiến sĩ Phạm Lê Cường - Giám đốc Trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục - Trường Đại học Vinh cũng cho rằng, việc mở rộng hơn quyền tự chủ của các tổ chức kiểm định là hướng đi phù hợp trong giai đoạn hiện nay.
Cụ thể, theo Tiến sĩ Phạm Lê Cường, điều chỉnh mới này sẽ giúp các tổ chức kiểm định phát huy tính chủ động, nâng cao trách nhiệm và mở rộng quyền hạn trong công tác chuyên môn. Nhờ đó, giúp hạn chế được sự “gò bó”, “cứng nhắc” và tạo được sự “linh hoạt” trong kiểm định chất lượng giáo dục.
“Đây là hướng đi phù hợp trong giai đoạn hiện nay, giúp nâng cao hiệu quả của công tác kiểm định chất lượng giáo dục cũng như định hướng các cơ sở giáo dục phát triển theo xu thế hội nhập”, Giám đốc Trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục - Trường Đại học Vinh nhận xét.
Trên cơ sở đó, các tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục có thể phát huy tính sáng tạo, nâng cao năng lực chuyên môn, đồng thời xây dựng nét đặc trưng riêng phù hợp với bối cảnh và năng lực của từng đơn vị.
Tất nhiên, việc thực thi hiệu quả quyền tự chủ này cũng có thể gặp một số khó khăn nhất định. Trong đó, Tiến sĩ Phạm Lê Cường chỉ ra 2 khó khăn có thể phát sinh. Đó là thực tế đội ngũ chuyên gia hàng đầu thường cư trú, làm việc tại các thành phố lớn là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, nên các tổ chức kiểm định ở địa phương có thể sẽ bị hạn chế hơn về năng lực cạnh tranh. Bên cạnh đó, sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa các tổ chức kiểm định có thể gây khó khăn trong việc đảm bảo tính nhất quán, dẫn đến sự so sánh và chọn lựa có tính “quyết liệt” giữa các tổ chức kiểm định.
Chia sẻ thêm về Thông tư 04, Phó Giáo sư Lê Văn Hảo nhận xét, bộ tiêu chuẩn kiểm định chương trình đào tạo mới được xây dựng dựa trên Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng chương trình đào tạo (version 4.0) của tổ chức ASEAN University Network (AUN), đồng thời có những điều chỉnh phù hợp với bối cảnh và đặc thù của giáo dục đại học Việt Nam. Theo đó, Thông tư mới không chỉ kế thừa cách tiếp cận dựa trên nguyên tắc (principles-based) của AUN, mà còn kết hợp linh hoạt với cách tiếp cận dựa trên quy định (rules-based), giúp tăng tính phù hợp với thực tiễn trong nước.
Cụ thể, Thông tư 04 tiếp tục kế thừa hai nguyên tắc cốt lõi từ AUN. Đầu tiên là nguyên tắc OBE (Giáo dục dựa trên chuẩn đầu ra), thể hiện trong các tiêu chuẩn 1, 2, 3 và 4. Thứ hai là nguyên tắc PDCA (Plan-Do-Check-Act), đảm bảo quá trình cải tiến liên tục, được phản ánh trong các tiêu chí 1.6, 2.7, 3.5, 4.7, 5.2, 6.6, 7.8 và tiêu chuẩn 8.
Ngoài ra, Thông tư mới cũng bổ sung những yêu cầu tuân thủ quy định, thể hiện rõ nét trong một số tiêu chí. Chẳng hạn, tiêu chí 1.3 quy định chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo phải phù hợp với Khung trình độ quốc gia Việt Nam và chuẩn chương trình đào tạo nhóm ngành. Tiêu chí 5.2 đặt ra yêu cầu số lượng và chất lượng đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên phải đáp ứng các quy định hiện hành. Đặc biệt, để được đánh giá Đạt, trước hết chương trình đào tạo cần đáp ứng đủ 10 tiêu chí điều kiện trong tổng số 52 tiêu chí – một điểm nhấn rõ nét của cách tiếp cận dựa trên quy định.
“Đây có thể được xem là thay đổi quan trọng nhất của Thông tư 04 so với các quy định kiểm định chất lượng giáo dục trước đây. Việc kết hợp cả hai cách tiếp cận giúp đảm bảo không chỉ sự linh hoạt trong đánh giá mà còn đáp ứng các yêu cầu tối thiểu về chất lượng của chương trình đào tạo theo các quy định của Việt Nam,” Phó Giáo sư Lê Văn Hảo nhận định.
Đề xuất tổ chức kiểm định công khai hướng dẫn và tiêu chí đánh giá
Trong bối cảnh các tổ chức kiểm định được trao quyền tự chủ cao hơn, vấn đề đặt ra là làm thế nào để đảm bảo chất lượng kiểm định. Từ góc độ tổ chức kiểm định, Tiến sĩ Phạm Lê Cường nhấn mạnh vai trò của kiểm định viên cũng như các yêu cầu cần thiết để thực thi hiệu quả quy định mới.
Theo Tiến sĩ Phạm Lê Cường, các kiểm định viên cần nâng cao trách nhiệm và năng lực chuyên môn theo quy định tại Điều 5, Thông tư 14/2022/TT-BGDĐT về kiểm định viên giáo dục đại học và cao đẳng sư phạm.
Trong đó, kiểm định viên phải đảm bảo tính độc lập trong quan điểm chuyên môn, trung thực, khách quan, công bằng, công khai và minh bạch trong thực hiện nhiệm vụ (điểm b, khoản 1, Điều 5, Thông tư 14/2022). Đồng thời, cần thực hiện trách nhiệm giải trình với cơ quan quản lý nhà nước khi có yêu cầu (điểm c, khoản 2, Điều 5, Thông tư 14/2022). Bên cạnh đó, kiểm định viên cũng phải liên tục cập nhật kiến thức, quy định pháp luật về kiểm định chất lượng giáo dục, tích lũy kinh nghiệm và trau dồi kỹ năng chuyên môn để có thể vận dụng linh hoạt các nguyên tắc kiểm định.
Đối với các tổ chức kiểm định, cần xây dựng cơ chế vận hành hiệu quả, công khai hướng dẫn và tiêu chí đánh giá bổ sung theo từng lĩnh vực, hình thức đào tạo nhằm đảm bảo công bằng và độ tin cậy. Bên cạnh đó, việc tổ chức các hội nghị, hội thảo, tập huấn, seminar thường xuyên sẽ giúp đội ngũ kiểm định viên nâng cao chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm và cập nhật kịp thời các quy định mới.
Như vậy, Thông tư 04 không chỉ tạo ra những thay đổi quan trọng trong công tác kiểm định chương trình đào tạo mà còn đặt ra yêu cầu cao hơn đối với cơ sở giáo dục đại học, tổ chức kiểm định và đội ngũ kiểm định viên. Những điều chỉnh này không chỉ góp phần nâng cao chất lượng và tính minh bạch trong giáo dục đại học, mà còn thúc đẩy phát triển văn hóa chất lượng bền vững, giúp hệ thống giáo dục đại học trong nước tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế và tăng cường hội nhập, hợp tác giáo dục toàn cầu.
