Vừa qua, Thủ tướng giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì nghiên cứu, xây dựng đề án xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu và làm việc ở các cơ sở giáo dục Việt Nam.
Trên thực tế, nhiều cơ sở giáo dục đại học không ngừng nỗ lực thu hút nhà giáo nước ngoài với mục đích tăng cường quốc tế hóa, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và công bố quốc tế, cải thiện thứ bậc xếp hạng trong các bảng xếp hạng đại học khu vực và thế giới. Tuy nhiên hiện nay, thu hút giảng viên nước ngoài đã khó, giữ chân họ còn khó hơn.
Vì vậy, nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng đề án này sẽ tạo ra được bước tiến quan trọng, đồng thời tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong quy trình tuyển dụng giảng viên người nước ngoài như hiện nay.
Đẩy mạnh quốc tế hóa giáo dục
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo), hiện là Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam cho biết, xã hội càng phát triển, nhu cầu đầu tư vào giáo dục càng cao. Để phát triển nguồn lực cho giáo dục thì không chỉ cần tập trung phát triển nguồn nhân lực trong nước, mà còn phải đẩy mạnh thu hút đội ngũ chuyên gia nước ngoài.
Chúng ta không thể phủ nhận rằng vai trò của giảng viên nước ngoài tại các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam ngày càng phổ biến và nắm vị trí hết sức quan trọng. Đặc biệt trong bối cảnh thực hiện hội nhập quốc tế, ngoài vai trò của người giảng viên bản địa nói chung thì đội ngũ trí thức nước ngoài còn góp phần vai trò quốc tế hóa cơ sở giáo dục, cải thiện vị trí xếp hạng trên các bảng xếp hạng đại học, góp phần giúp chất lượng đào tạo đạt được những thành tựu trong nghiên cứu khoa học; tham gia chia sẻ tri thức, kinh nghiệm giảng dạy, là cầu nối văn hóa giữa các quốc gia.
Với những cơ chế, chính sách của Nhà nước về giáo dục, nhiều nỗ lực đã được thực hiện nhằm nâng cao năng lực hợp tác và khả năng cạnh tranh của các trường đại học với đối tác nước ngoài; đồng thời triển khai những chương trình tiên tiến nhằm thu hút đội ngũ nhân tài này. Ngoài ra, những tổ chức phi chính phủ, đại sứ quán các nước tại Việt Nam như Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), Cơ quan Trao đổi Hàn lâm Đức (DAAD),... hằng năm đều cử giảng viên nước ngoài đến Việt Nam làm việc.
Đội ngũ giảng viên, chuyên gia, nhà khoa học quốc tế trở thành nguồn bổ sung vô cùng cần thiết, góp phần tạo nên sức bật cho trường đại học. Sự tham gia của đội ngũ này không chỉ làm phong phú môi trường học thuật mà còn góp phần cải thiện danh tiếng, vị trí xếp hạng của trường đại học, sản lượng nghiên cứu và trải nghiệm giáo dục tổng thể cho sinh viên.
Song, thực tiễn cho thấy việc thu hút giảng viên, nhà khoa học nước ngoài xuất sắc đã khó, nhưng giữ chân họ còn khó hơn. Chế độ đãi ngộ có tác dụng to lớn trong việc thu hút nhân tài, nhưng chỉ chế độ cao thôi vẫn chưa đủ để giữ chân.
Chúng ta cần tạo lập điều kiện về cả vật chất lẫn tinh thần, môi trường làm việc thuận lợi để nhân lực trình độ cao lựa chọn về công tác tại các cơ sở giáo dục, đào tạo ở Việt Nam. Ngoài ra cũng cần tiếp tục khuyến khuyến thực hiện các chính sách đãi ngộ về lương, thu nhập, điều kiện làm việc, sinh hoạt,... đối với giảng viên công tác ở các cơ sở đào tạo thuộc vùng khó khăn.
Cùng bàn luận về vấn đề này, Tiến sĩ Phan Thị Việt Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hoa Sen chia sẻ: "Nhà trường xây dựng chương trình đào tạo với khoảng 50% các học phần được giảng dạy bằng tiếng Anh. Do đó, đây cũng là một định hướng mà nhà trường ưu tiên tuyển dụng đội ngũ giảng viên chất lượng cao ở nước ngoài về làm việc tại trường.
Điều này cũng góp phần giúp Trường Đại học Hoa Sen trở thành cơ sở đào tạo có môi trường học thuật năng động, văn hóa cởi mở, dễ dàng trao đổi chương trình giáo dục tiệm cận chất lượng toàn cầu hóa, tạo lập được mạng lưới kết nối, hợp tác liên kết chặt chẽ giữa các cơ sở đào tạo khác trên thế giới. Để thu hút các chuyên gia và nhà khoa học nước ngoài, nhà trường cần xây dựng và thực hiện cụ thể các chính sách tuyển dụng, chế độ đãi ngộ, bảo hiểm y tế và phúc lợi hấp dẫn, tìm kiếm đối tác để làm cầu nối giới thiệu nguồn nhân lực".
Tuy nhiên, vấn đề giấy phép lao động cho người nước ngoài làm việc tại nước ta vẫn còn một số hạn chế về quy trình thủ tục. Việc xây dựng một chính sách thông thoáng, tạo điều kiện để đội ngũ trí thức quốc tế thuận lợi tham gia công tác tại trường đại học ở Việt Nam thông qua việc rút ngắn và đơn giản hóa quá trình làm giấy phép lao động hoặc thị thực lao động cho đội ngũ giảng viên nước ngoài là rất phù hợp và cần thiết. Từ đó mở rộng hơn mạng lưới giáo dục quốc tế hóa, xây dựng một môi trường đại học Việt Nam linh hoạt và chất lượng tiệm cận thế giới.
Bên cạnh việc Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi về hành lang pháp lý, yếu tố thúc đẩy nguồn lực con người còn cần thể hiện ở lối tư duy quản trị nhân sự của ban giám hiệu các trường đại học, cần xác định rõ ràng đội ngũ có năng lực cống hiến và thực hiện quá trình tuyển dụng linh hoạt, áp dụng chính sách hợp lý.
"Mở cửa chiêu mộ" nhân tài cần cơ sở pháp lý và môi trường văn hoá thuận lợi
Chia sẻ về nội dung trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đức Trung - Hiệu trưởng Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá, việc xây dựng cơ chế, triển khai chính sách đột phá để thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu, làm việc ở các cơ sở giáo dục Việt Nam là hợp lý và thiết thực. Hiện nay, tuy việc tuyển dụng và giữ chân giảng viên nước ngoài tại các trường đại học ở Việt Nam chưa được triển khai rộng rãi, nhưng đây là một xu thế tất yếu định hướng tương lai nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
Có thể thấy, nhiều cơ sở đại học đang gặp khó về khả năng đáp ứng kỳ vọng phát triển trong môi trường học thuật của cộng đồng các nhà khoa học, nhà nghiên cứu. Giảng viên nước ngoài không chỉ đến Việt Nam làm việc đơn thuần với mục tiêu tài chính, mà còn tìm kiếm một môi trường làm việc năng động, tham gia vào các hoạt động nghiên cứu thuận lợi, chia sẻ kiến thức rộng rãi và liên kết hệ thống quan hệ quốc tế cởi mở.
Vì vậy, để thu hút đội ngũ nhân lực nước ngoài chất lượng cao đến làm việc và để họ tiếp tục chia sẻ nhà trường với cộng đồng các nhà khoa học khác, theo Phó Giáo sư Nguyễn Đức Trung, cơ sở giáo dục Việt Nam cần có sự thấu hiểu sâu sắc về văn hóa của mỗi quốc gia, từ đó tích cực tạo dựng môi trường uy tín, văn minh, hiện đại.
Ngoài ra, một số trường đại học còn gặp thách thức trong quá trình đăng ký làm giấy tờ theo quy định ký kết hợp tác với nhân lực nước ngoài. Song, với bề dày hợp tác và mối liên kết bền chặt với đối tác quốc tế uy tín, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh có nhiều kinh nghiệm hợp tác với giảng viên nước ngoài trình độ cao, đặc biệt với các đối tác Hoa Kỳ và Châu Âu. Vì cơ sở giáo dục nước ngoài tự chủ trong việc xử lý giấy phép lao động, visa và các thủ tục cần thiết khác, nên có thể linh hoạt và chủ động trong việc sắp xếp giảng viên đáp ứng các tiêu chí đề ra.
Còn theo đại diện lãnh đạo của một trường đại học ở Thành phố Hồ Chí Minh, trong tiến trình hội nhập, các cơ sở giáo dục trong cả nước rất cần có sự đổi mới về cơ chế, chính sách từ các cấp quản lý có thẩm quyền để tạo hành lang pháp lý thông thoáng, thuận lợi trong việc thu hút, tiếp nhận giáo viên, giảng viên, chuyên gia nước ngoài đến giảng dạy, trao đổi nghiên cứu tại Việt Nam.
Việc tiếp nhận lao động nước ngoài đến làm việc tại các cơ sở giáo dục đại học thời gian qua có thể chưa đạt được những kết quả như kỳ vọng. Cùng với khó khăn trong tìm kiếm, thu hút nhân sự phù hợp, hạn chế về nguồn lực tài chính để giữ chân chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài thì những thách thức về thủ tục hành chính cũng đã tạo ra những trở ngại đáng kể.
Vị này cho rằng, dự thảo Luật Nhà giáo nên làm rõ một số nội dung như: xác định rõ ràng phạm vi áp dụng các điều kiện, cơ chế, chính sách đối với đối tượng “nhà giáo nước ngoài vào Việt Nam giảng dạy, nghiên cứu khoa học và trao đổi học thuật”; xây dựng và triển khai quy trình kê khai trực tuyến cho trường hợp giảng viên, chuyên gia quốc tế đến làm việc trong khuôn khổ các dự án (không phân biệt dự án ODA hay dự án tài trợ phi chính phủ) và các chương trình tình nguyện viên quốc tế;...
