Khoản 7, Điều 12, Luật số 34/2018/QH14 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học có quy định: "Thu hút, sử dụng và đãi ngộ thích hợp để nâng cao chất lượng giảng viên; chú trọng phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ, giáo sư đầu ngành trong cơ sở giáo dục đại học".
Tuy nhiên, có những chính sách đãi ngộ cho giảng viên đại học hiện nay chỉ dừng lại ở mức định hướng, chưa đủ cụ thể để áp dụng vào thực tế. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng cần có giải pháp rõ ràng hơn về chính sách nâng cao chất lượng giảng viên, phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ, giáo sư đầu ngành trong cơ sở giáo dục đại học.
Chính sách đãi ngộ phù hợp để tạo động lực gắn bó lâu dài
Thu hút, phát huy trí tuệ chuyên gia, nhà khoa học là việc làm cần thiết và có ảnh hưởng quan trọng đối với sự phát triển, thịnh vượng của mỗi quốc gia. Đây là vấn đề luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, chú trọng và ngày càng được coi trọng, nhất là trong bối cảnh tình hình mới, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đòi hỏi cần có đội ngũ nhà khoa học trình độ cao, nguồn nhân lực ở tầm chuyên gia. Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, song việc thu hút và sử dụng trí thức tinh hoa vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục.
Lý giải nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu hụt giảng viên trình độ cao hoặc khó tuyển dụng, Thạc sĩ Trần Linh Huân - giảng viên Khoa Luật Thương mại, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh cho biết dù trong Luật Giáo dục đại học, chính sách của Nhà nước về phát triển giáo dục đại học được đề cập. Tuy nhiên chưa có quy định cụ thể để hiện thực hóa chủ trương này. Do đó, chúng ta nên xác định rõ hơn những đối tượng được hưởng chính sách thu hút, từ sinh viên xuất sắc cho đến các chuyên gia có trình độ cao, nhằm đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cho nền giáo dục đại học.
Mặt khác, để đạt được trình độ tối thiểu của giảng viên đại học là thạc sĩ, người học phải trải qua một quá trình dài rèn luyện, nghiên cứu và đầu tư chi phí đáng kể. Không chỉ đảm nhiệm vai trò giảng dạy, giảng viên còn phải thực hiện các công trình nghiên cứu khoa học, đóng góp vào sự phát triển tri thức và chất lượng giáo dục. Vì vậy, việc cải thiện chính sách tiền lương và chế độ phụ cấp cho giảng viên đại học là cần thiết để đảm bảo động lực cống hiến và thu hút nhân lực.
Bên cạnh đó, giảng viên công tác trong các ngành nghề đặc thù hoặc ở vùng đặc biệt khó khăn, ngoài tiền lương, được hỗ trợ thêm về chỗ ở và một số khoản phụ cấp khác. Điều này chưa thực sự phản ánh đúng mức độ đóng góp của đội ngũ giảng viên này. Họ là những người tận tâm với nghề, sẵn sàng cống hiến trong điều kiện khó khăn, vì vậy cần có chính sách đãi ngộ phù hợp hơn để tạo động lực gắn bó lâu dài.
Luật Giáo dục đại học đã có nêu những quy định mang tính định hướng như “được tạo điều kiện về chỗ ở”, “được tạo điều kiện để an tâm công tác” đối với giảng viên ở vùng khó khăn, nhưng khi rà soát các văn bản pháp luật hiện hành, chưa có quy định cụ thể hóa và hướng dẫn chi tiết việc thực hiện chính sách này.
Theo đó, giảng viên công tác tại vùng đặc biệt khó khăn và nhà giáo giảng dạy các ngành nghề đặc thù nên được hưởng chế độ tiền lương và phụ cấp cao hơn so với các giảng viên khác, nhằm ghi nhận những đóng góp quan trọng của họ đối với hệ thống giáo dục.
Nên củng cố hệ thống phúc lợi toàn diện cho giảng viên
Theo lãnh đạo của một trường đại học ở khu vực miền Bắc, trong lĩnh vực giáo dục đại học, đội ngũ giảng viên có vai trò kép - vừa là nhà khoa học, vừa là người thầy trực tiếp triển khai hoạt động bồi dưỡng nhân tài. Thực hiện thành công vai trò, trách nhiệm đó sẽ giúp cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu, mục tiêu đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững.
Song, vai trò và việc đào tạo, sử dụng đội ngũ trí thức tinh hoa vẫn chưa thực sự được phát huy và khai thác hiệu quả. Một số nội dung của chính sách, hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, thiếu cơ chế đột phá trong đầu tư, huy động nguồn lực, đào tạo, bồi dưỡng, thu hút, trọng dụng, tôn vinh trí thức. Do đó, đãi ngộ thỏa đáng theo tài năng và cống hiến là điều kiện cần để nuôi dưỡng và phát huy tài năng của các nhà trí thức.
Ảnh minh họa: HUST
Chúng ta cần có cơ chế, chính sách ưu tiên, đột phá trong thu hút, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng, đãi ngộ nhân tài, nhất là chính sách tuyển dụng, tiền lương, tạo môi trường làm việc, tập trung vào các nhà khoa học giỏi, có trình độ chuyên môn cao, có khả năng chủ trì nhiệm vụ khoa học và công nghệ đặc biệt quan trọng, các chuyên gia đầu ngành, trí thức có uy tín, có thành tựu cống hiến trong các ngành, lĩnh vực quan trọng, các cơ quan tham mưu chiến lược.
Bởi lẽ, hiện nay, đối với giảng viên ở cơ sở công lập được xác định là viên chức, theo Nghị định 73/2024/NĐ-CP của Chính phủ, tiền lương của giảng viên sẽ dao động từ 5.475.000 đồng đến 18.720.000 đồng/tháng. Có thể thấy, thu nhập này vẫn còn ở mức thấp, thậm chí chưa đủ đáp ứng với mức sống. Trong khi đó, để trở thành một giảng viên đại học, tối thiểu phải đạt trình độ thạc sĩ, các thầy cô trải qua một hành trình dài học tập, nghiên cứu với nguồn chi phí đáng kể. Không những vậy, ngoài giảng dạy, thầy cô còn phải thực hiện các công trình nghiên cứu khoa học.
Mặt khác, chế độ phụ cấp cho giảng viên phần lớn ở mức 25%, nhưng những người mới tuyển dụng phải hoàn thành thời gian tập sự một năm mới được hưởng. Khi nhân với lương cơ sở, khoản phụ cấp này cũng không nhiều. Về phụ cấp thâm niên, giảng viên chỉ được hưởng khi đã có ít nhất 5 năm kể từ khi được công nhận chức danh nghề nghiệp, với mức tăng 1% mỗi năm.
Bên cạnh đề xuất xây dựng hệ thống lương thưởng linh hoạt dựa trên năng lực và thành tích cá nhân, chính sách đãi ngộ cần củng cố hệ thống phúc lợi toàn diện cho giảng viên. Trong đó, cần mở rộng các chương trình hỗ trợ sức khỏe, bảo hiểm gia đình và phụ cấp sinh hoạt. Để thu hút giảng viên có trình độ cao, luật nên bổ sung quy định về chính sách hỗ trợ nhà ở, trợ cấp chi phí sinh hoạt và các phúc lợi khác, đặc biệt là đối với giảng viên giỏi và giảng viên trẻ. Cụ thể, nên thiết lập chi tiết các tiêu chí về thành tích nghiên cứu, giảng dạy và đóng góp cộng đồng để giảng viên trẻ có thể phấn đấu và nhìn thấy rõ cơ hội thăng tiến.
Cùng chia sẻ về vấn đề này, đại diện của Trường Đại học Thái Bình cho hay, để thu hút chuyên gia, nhà khoa học, trước tiên cần xây dựng quy trình tuyển dụng chuyên nghiệp, minh bạch, phù hợp với thực tiễn và pháp luật. Thứ hai, cần có cơ chế đãi ngộ hấp dẫn, bao gồm trợ cấp ban đầu, lương cạnh tranh, cơ hội phát triển nghề nghiệp, môi trường làm việc tốt, hỗ trợ nhà ở, đi lại, thân nhân và chế độ khen thưởng xứng đáng. Thứ ba, cần sự chủ động và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu và doanh nghiệp để tạo môi trường làm việc thuận lợi, phát huy tối đa trí tuệ chuyên gia.
Ảnh minh họa: Mộc Trà.
Việc xây dựng hệ thống thể chế, chính sách phù hợp là một trong những yếu tố quan trọng có tác động lớn đến thu hút, phát huy trí tuệ đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học. Điều này góp phần tạo môi trường làm việc công bằng, bình đẳng, minh bạch, tạo động lực cho sự cống hiến, thúc đẩy tinh thần trách nhiệm của đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học.
Chẳng hạn, chưa có quy định chung về phụ cấp dành cho giảng viên có học vị tiến sĩ, học hàm phó giáo sư, giáo sư. Việc chi trả hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện tài chính của từng cơ sở đào tạo, dẫn đến sự chênh lệch đáng kể giữa các trường. Đặc biệt, tại các cơ sở giáo dục công lập tự chủ một phần về chi thường xuyên, nếu có mức hỗ trợ thường mang tính chất khích lệ tinh thần hơn là tạo ra sự khác biệt thực sự về thu nhập. Điều này khiến nhiều giảng viên dù có trình độ cao vẫn gặp khó khăn trong việc đảm bảo mức sống tương xứng với chuyên môn và công sức đã bỏ ra.
Vì vậy, cần huy động các nguồn lực xã hội để đầu tư, thu hút, đãi ngộ tương xứng với trí tuệ nhân tài, phát triển các cơ sở nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao kết quả nghiên cứu. Đầu tư cho nghiên cứu phát triển sẽ thu hút và phát huy ngày càng hiệu quả đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học. Môi trường làm việc thuận lợi với cơ sở vật chất, kỹ thuật hiện đại, đầy đủ cũng là động lực cho đội ngũ nhà khoa học phát huy cao nhất trí tuệ, năng lực sáng tạo, hiệu quả trong hoạt động. Ngoài ra, chính sách cũng cần được thực hiện đơn giản hoá các thủ tục để tạo điều kiện cho các nhà khoa học tập trung vào nghiên cứu, sáng tạo, tránh dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám.
