Theo đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đào tạo trình độ tiến sĩ còn nhiều hạn chế khi tốc độ tăng quy mô trong giai đoạn gần đây không ổn định, có những thời điểm giảm. Vì vậy, lãnh đạo một số cơ sở giáo dục đại học cho rằng "cần ưu tiên ngân sách đầu tư cho đại học, nhất là các trường định hướng nghiên cứu, có đào tạo tiến sĩ" nhằm gỡ khó và tạo điều kiện thuận lợi trong việc nâng cao chất lượng đào tạo tiến sĩ.
Việc hỗ trợ, đào tạo nghiên cứu sinh còn điểm nghẽn
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Hà Thị Thanh Nga - Giảng viên Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh, hiện đang học tiến sĩ theo Đề án 89 (Đề án Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019 - 2030) tại Trường Đại học Nông nghiệp và Khoa học Đời sống Hungary chia sẻ: “Tôi đăng ký học tiến sĩ tại Hungary từ tháng 9 năm 2022 theo Đề án 89. Chương trình đào tạo tiến sĩ tôi theo học có mức học phí 4.000 euro/toàn khóa và được Đề án 89 hỗ trợ chi trả toàn bộ. Do tôi đạt được học bổng miễn 50% mức học phí trong chương trình đào tạo tiến sĩ, nên mức học phí Đề án 89 chi trả cho tôi là 2.000 euro. Tuy nhiên, quá trình tiếp nhận hỗ trợ từ đề án này vẫn còn nhiều bất cập về thủ tục, đặc biệt là thời gian giải ngân kéo dài dẫn tới khó khăn trong việc đảm bảo tài chính.
Vì vậy, tôi phải chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ để có thể nhận được kinh phí từ Đề án 89 trong khoảng thời gian học tiến sĩ năm thứ nhất. Đến tháng 11 năm 2023, sau hơn 1 năm theo học, tôi mới chính thức nhận được kinh phí hỗ trợ.
Trên thực tế, các khoản hỗ trợ về sinh hoạt phí từ Đề án 89 tôi nhận được hiện nay vẫn chậm khoảng một đến hai tháng. Ngoài ra, việc lạm phát cũng khiến mức sinh hoạt phí trở nên eo hẹp, buộc tôi phải tiết kiệm hơn để duy trì cuộc sống tại Hungary. Điều này ảnh hưởng tới việc tập trung hoàn toàn vào chương trình nghiên cứu sinh do tôi vẫn phải duy trì việc giảng dạy để đảm bảo trang trải học tập và sinh hoạt”, cô Nga bày tỏ.
Do đó, nữ nghiên cứu sinh kỳ vọng rằng, các thủ tục liên quan đến hỗ trợ tài chính của Đề án 89 sẽ sớm được cải thiện, giúp nghiên cứu sinh yên tâm học tập và phát triển năng lực nghiên cứu, từ đó đóng góp hiệu quả hơn cho nền giáo dục và khoa học nước nhà.
Chia sẻ với phóng viên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phong Điền - Phó Giám đốc Đại học Bách Khoa Hà Nội cho biết, mặc dù số lượng nghiên cứu sinh nhập học của nhà trường đã tăng trong nhiều năm trở lại đây, nhưng tỉ lệ nghiên cứu sinh tốt nghiệp đúng hạn chưa cao, chỉ dao động trong khoảng 20-25%, xuất phát từ nhiều nguyên nhân.
“Phần lớn nghiên cứu sinh của nhà trường gặp khó do vừa phải theo học chương trình tiến sĩ, vừa phải đi làm, dẫn đến việc không thể tập trung toàn bộ thời gian và công sức cho nghiên cứu, trong khi các yêu cầu đầu ra của tiến sĩ, đặc biệt là công bố công trình khoa học, ngày càng cao.
Bên cạnh đó, nghiên cứu sinh phải cân bằng giữa việc học và trang trải học phí, chi phí sinh hoạt, khiến quá trình nghiên cứu trở nên khó khăn hơn.
Ngoài ra, chính sách đãi ngộ, lương thưởng cũng như cơ hội phát triển cho những người hoàn thành chương trình tiến sĩ và trở lại đơn vị công tác chưa thực sự được chú trọng, tạo thêm rào cản tới việc tốt nghiệp đúng hạn của nghiên cứu sinh”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phong Điền chia sẻ.
Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cho hay, hiện nay, một trong những khó khăn lớn nhất trong đào tạo tiến sĩ tại là việc các nghiên cứu sinh chưa thể toàn tâm toàn ý dành thời gian và sự tập trung tuyệt đối cho công việc nghiên cứu.
Nguyên nhân của thực trạng này đến từ nhiều yếu tố. Trước hết, nhiều nghiên cứu sinh đang đảm nhận các vị trí quan trọng trong cơ quan, tổ chức, khiến họ khó có thể dành toàn bộ thời gian cho việc học tập và nghiên cứu. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của các trường đại học vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu về phòng thí nghiệm và không gian nghiên cứu chuyên biệt cho nghiên cứu sinh.
Nhận thức rõ những thách thức này, Trường Đại học Bách Khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) đã và đang triển khai nhiều biện pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo tiến sĩ. Trong đó, nhà trường có những kế hoạch để khuyến khích hoạt động nghiên cứu trong đội ngũ nghiên cứu sinh. Cụ thể, trường có chính sách thưởng cho các nghiên cứu sinh có thành tích xuất sắc, ưu tiên giao các đề tài nghiên cứu khoa học cho nghiên cứu sinh, cũng như hỗ trợ đội ngũ này tham dự các hội nghị, hội thảo quốc tế. Ngoài ra, nhà trường cũng đang đẩy mạnh đầu tư, mở rộng hệ thống phòng thí nghiệm nhằm tạo điều kiện cho nghiên cứu sinh có thể làm việc toàn thời gian tại các cơ sở nghiên cứu của trường.
Việc ưu tiên ngân sách đầu tư tạo nhiều thuận lợi cho đào tạo tiến sĩ
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phong Điền, việc đào tạo tiến sĩ đòi hỏi thời gian đào tạo dài và mức đầu tư lớn. Do đó, nếu đào tạo tiến sĩ với quy mô quá lớn có thể ảnh hưởng đến việc cân bằng tài chính đối với kinh phí đào tạo sau đại học của các cơ sở đào tạo.
Vì vậy, việc “cần ưu tiên ngân sách đầu tư cho đại học, nhất là các trường định hướng nghiên cứu, có đào tạo tiến sĩ” là một đề xuất hợp lý và có cơ sở, giúp phát triển nền giáo dục đại học và khoa học công nghệ của quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng như hiện nay. Điều này sẽ tạo điều kiện thúc đẩy việc đào tạo tiến sĩ tại Việt Nam phát triển về cơ sở vật chất, giúp nghiên cứu sinh có thể tiếp cận với các trang thiết bị hiện đại. Đồng thời, nguồn ngân sách ưu tiên cho các cơ sở đào tạo tiến sĩ cũng có thể được sử dụng để thúc đẩy hợp tác quốc tế thông qua các chương trình liên kết, trao đổi học thuật với các trường đại học và viện nghiên cứu hàng đầu thế giới.
Tuy nhiên, việc phân bổ nguồn ngân sách cần minh bạch, hiệu quả, hướng đến các mục tiêu dài hạn, đảm bảo chất lượng đào tạo và giá trị thực tiễn của nghiên cứu khoa học. Trong đó, với người học, kinh phí từ ngân sách hỗ trợ có thể dùng làm học bổng khuyến khích cho nghiên cứu sinh xuất sắc, hỗ trợ chi phí nghiên cứu, công bố bài báo quốc tế, tham gia hội thảo khoa học, cấp kinh phí thực hiện đề tài nghiên cứu gắn với nhu cầu thực tiễn.
Bên cạnh đó, nguồn kinh phí từ ngân sách cũng có thể hỗ trợ cơ sở đào tạo đầu tư vào cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, thư viện số, dữ liệu khoa học, hỗ trợ tài chính cho các nhóm nghiên cứu mạnh, các đề tài có tính ứng dụng cao.
Phó Giám đốc Đại học Bách Khoa Hà Nội cũng nhấn mạnh, việc ưu tiên đào tạo tiến sĩ ở các trường theo định hướng nghiên cứu có thể giúp nâng cao chất lượng đào tạo và tập trung nguồn lực, nhưng cần có sự ưu tiên hợp lý, tránh gây ra sự hạn chế về cơ hội học tập và nghiên cứu. Vì vậy, cần có các quy định, tiêu chí đánh giá minh bạch đối với đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và điều kiện nghiên cứu, cơ chế kiểm định, giám sát chặt chẽ…) để đảm bảo chỉ những cơ sở đào tạo có đủ năng lực thực sự mới được đào tạo tiến sĩ.
Còn theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc, việc đề xuất “cần ưu tiên ngân sách đầu tư cho đại học, nhất là các trường định hướng nghiên cứu, có đào tạo tiến sĩ” sẽ tạo nên nhiều thuận lợi trong việc đào tạo tiến sĩ hiện nay.
“Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 trong đó đặt ra mục tiêu xây dựng một nền giáo dục hiện đại, vừa kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, vừa tiếp thu tinh hoa văn minh nhân loại. Đối với giáo dục đại học, chiến lược đặt mục tiêu đến năm 2030, tỷ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ đạt ít nhất 40%. Vì vậy, để đạt được mục tiêu nâng cao số lượng nghiên cứu sinh tốt nghiệp, cần có thêm sự đầu tư để đảm bảo việc đào tạo tiến sĩ đạt hiệu quả. Trong đó, để đào tạo tiến sĩ, cơ sở vật chất, đặc biệt là các phòng thí nghiệm đóng vai trò quan trọng.
Bởi hiện tại, mỗi phòng thí nghiệm cần sử dụng nguồn kinh phí lớn. Do đó, việc được ưu tiên ngân sách cho các trường đào tạo tiến sĩ là điều cần thiết, giúp giải quyết vấn đề tài chính cho các cơ sở đào tạo. Tuy nhiên, các đơn vị được nhận được ưu tiên ngân sách đầu tư cần phải được đánh giá và quy định cụ thể, tránh việc đầu tư lãng phí”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc cho hay.
Thầy Phúc cũng cho rằng, việc phân bổ ngân sách hỗ trợ đào tạo tiến sĩ sẽ giúp nghiên cứu sinh có thêm nguồn kinh phí để tăng cường sự giao lưu, hội nhập quốc tế thông qua việc tham dự các hội nghị, nghiên cứu trên thế giới. Từ đó, nghiên cứu sinh có thể thực hiện các nghiên cứu mang tính mới và có chất lượng tốt, giúp cải thiện nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.
Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, việc ưu tiên ngân sách cho các trường định hướng nghiên cứu và đào tạo tiến sĩ sẽ tạo ra nhiều thuận lợi tới các cơ sở đào tạo và cả nghiên cứu sinh.
“Các trường đại học có định hướng nghiên cứu cần được ưu tiên ngân sách do có các điều kiện, tiêu chuẩn, định hướng phù hợp để đào tạo tiến sĩ hiệu quả. Vì vậy, việc phân bổ ngân sách cần tập trung vào các cơ sở đào tạo trọng điểm nghiên cứu thay vì dàn trải là hợp lý, nhằm tối ưu hóa nguồn lực và tiết kiệm chi phí đào tạo. Tuy nhiên, các đơn vị nhận được ngân sách hỗ trợ, đầu tư cũng cần cam kết thực hiện đúng mục tiêu đặt ra để đảm bảo sự công bằng trong việc phân bổ nguồn ngân sách”, thầy Phúc bày tỏ.
Trong khi đó, để nâng cao cả về số lượng lẫn chất lượng đào tạo tiến sĩ, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Phong Điền có những đề xuất sau:
“Thứ nhất, cần tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc đào tạo tiến sĩ trong toàn hệ thống giáo dục. Cùng với đó, nên có những chính sách khuyến khích, động viên cũng như chế tài cụ thể để các đơn vị, tổ chức thu hút và trọng dụng những người có học vị tiến sĩ, nhằm thu hút thêm số lượng nghiên cứu sinh. Bên cạnh đó, các cơ sở giáo dục cần tiếp tục điều chỉnh, xây dựng các chương trình đào tạo theo hướng tiếp cận dễ dàng hơn, đáp ứng tốt nhu cầu của xã hội.
Thứ hai, cần có chính sách hỗ trợ tài chính và điều kiện làm việc giúp nghiên cứu sinh có thể tập trung hoàn toàn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.
Thứ ba, việc hợp tác quốc tế trong các hoạt động nghiên cứu, đổi mới, sáng tạo nhằm tạo nguồn lực và động lực cho người học cần được đẩy mạnh. Đồng thời, khuyến khích cán bộ hướng dẫn, nghiên cứu sinh tham gia các dự án nghiên cứu nhằm giải quyết những bài toán của đất nước cũng như của thế giới. Bên cạnh đó, cần có những chính sách giúp tạo điều kiện tối đa cho các cơ sở đào tạo Việt Nam có thể hợp tác, trao đổi, liên kết với các đối tác trong và ngoài nước”, thầy Điền nhấn mạnh.
