Trong lễ bế mạc cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông năm học 2024 - 2025 vừa qua, đã có 12 giải Nhất được trao cho các dự án tham gia.
Trong số đó, dự án mang tên "Hệ thống phân loại rác thông minh tích hợp trí tuệ nhân tạo và cảm biến âm thanh" của nhóm học sinh Trường Trung học phổ thông Nguyễn Siêu, Hưng Yên được quan tâm bởi nó "khá giống" với một sản phẩm đã được một chuyên gia nước ngoài tên Samuel Alexander.
Liên quan đến sự việc này, kỹ sư từ Indonesia cũng đã lên tiếng với báo chí và đưa ra nhận định cho rằng dự án nói trên có sự trùng lặp với sản phẩm ông đã thực hiện.
Hiện tại, sự việc vẫn đang được cơ quan quản lý xác minh, làm rõ. Tuy nhiên, điều này đã dấy lên trong dư luận sự lo ngại rất lớn về liêm chính học thuật ngay tại bậc học phổ thông.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cũng cho rằng, ban tổ chức cuộc thi và người hướng dẫn nên có tính định hướng với các dự án từ sớm để học sinh có thể lựa chọn thực hiện những dự án vừa sức, thiết thực và có khả năng triển khai trong thực tế. Tránh tình trạng, nhiều trường học vì quá coi nặng thành tích mà bắt học sinh phải "gánh" những dự án cao siêu, không phù hợp lứa tuổi để rồi xảy ra tiêu cực hoặc gian lận.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương - Phó Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu, Trường Đại học Phenikaa cũng đã có một số chia sẻ, nhận định về vấn đề này. Tiến sĩ Hương được biết đến là một trong 10 tài năng trẻ nhận được Giải thưởng khoa học công nghệ Quả Cầu Vàng năm 2024.
Qua trao đổi, vị Phó Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu, Trường Đại học Phenikaa cho rằng: "Trong các cuộc thi khoa học kỹ thuật, thông thường ban giám khảo chỉ thuần túy là đánh giá về mặt chuyên môn, nên ngay tại thời điểm chấm dự án, bộ phận này rất khó để có thể xác định được ngay dự án đó có phải là sử dụng ý tưởng của người khác hay không.
Vì thế, với đa phần các cuộc thi như thế này thì các thành viên thực hiện dự án đều phải cam kết đặt liêm chính lên hàng đầu. Với lĩnh vực nghiên cứu khoa học thì việc cam kết là quan trọng nhưng trước hết, để không xảy ra các vướng mắc về sau chính bản thân đơn vị tham gia phải làm đúng".
Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương bày tỏ quan điểm rằng, có thể nhiều nơi đang quá coi trọng thành tích nên gây áp lực đến học sinh trong việc thi cử, tranh giải. Bởi lẽ, nếu một sản phẩm được tạo ra từ nghiên cứu thực chất và có tâm huyết thì nó phải mất rất nhiều thời gian.
Thông qua đó, vị này cho rằng: "Không thể phủ nhận thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh phổ thông của Việt Nam hiện nay rất giỏi và khá nhạy bén. Tuy nhiên, thời gian của học sinh bị chiếm rất nhiều vào việc học tập chính khóa, vì thế để các em làm được một dự án nghiên cứu khoa học với cấp độ như vậy là rất hiếm và không khả thi.
Bên cạnh đó, trong quá trình chấm dự án, có thể ban giám khảo nhận định được phần nào về mức độ sáng tạo của dự án khi hỏi vấn đáp các thành viên thực hiện.
Tuy nhiên, ban giám khảo lại rất khó để xác định và tra cứu được ngay tại thời điểm chấm dự án về tính liêm chính của dự án dự thi. Vì thế, qua đánh giá của ban giám khảo, sản phẩm nào được cho là có tính sáng tạo và thiết thực thì họ sẽ ưu tiên chấm giải cao. Điều này cũng là một trong số những nguyên nhân khiến một số dự án "sao chép" ý tưởng vẫn có thể giành được giải cao trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật".
Qua đó, vị lãnh đạo Khoa Khoa học và Kỹ thuật Vật liệu, Trường Đại học Phenikaa nêu góp ý một số phương án để đơn vị tổ chức các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia có thể kiểm soát tốt hơn các dự án tham gia.
Trong đó, vị này nhấn mạnh đến việc thực hiện bắt buộc các cam kết về tính liêm chính của các dự án dự thi các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật. Hơn nữa, việc cam kết này nên để cho người hướng dẫn đứng ra thực hiện và chính những người này phải chịu trách nhiệm chính với các dự án tham dự đó.
Ngoài ra, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương cũng đề cập đến việc điều chỉnh yêu cầu chấm giải. Trong đó nhấn mạnh đến việc các giải thưởng được chấm nên thực sự bám sát với thực tiễn và phù hợp với năng lực thực sự của học sinh.
"Thời gian qua, đã có không ít tranh cãi liên quan đến các dự án đạt giải Nhất cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho lứa tuổi học sinh phổ thông.
Qua đó chúng ta cũng đã thấy có một số dự án đạt giải Nhất nếu nghe tên thì rất cao siêu, nó vượt tầm kiến thức mà học sinh phổ thông có thể nghiên cứu được. Chẳng hạn như các dự án thuộc lĩnh vực y học hay nghiên cứu ung thư thì nó là đang quá sức với các em.
Nếu ban tổ chức không có sự thay đổi cách chấm và tiêu chí chấm giải mà vẫn tiếp tục để những dự án có tính chất cao siêu như vậy đạt giải cao thì e rằng, các em dễ bị ngộ nhận giữa việc làm sao để đạt giải cao so trong các cuộc thi thay vì việc làm sao để có được sản phẩm có ý nghĩa.
Ngoài ra, cũng cần ban tổ chức làm rõ, những dự án từng đạt giải cao trong cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật cấp quốc gia trong các năm vừa qua hiện nay đã được ứng dụng ra sao? Hiệu quả ứng dụng của những dự án đó đang ở mức như thế nào", Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương nhấn mạnh.
Cùng quan điểm khi chia sẻ về vấn đề này với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Nhà giáo ưu tú, nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Ngai cho rằng, việc liêm chính trong các cuộc thi có yếu tố nghiên cứu khoa học nên được siết chặt hơn nữa sau các trường hợp đã xảy ra.
Chỉ khi điều này được thực hiện một cách nghiêm túc thì mới đảm bảo công bằng giữa các dự án tham gia và giúp những học sinh có tâm huyết thực sự có thêm động lực để nghiên cứu thêm nhiều sản phẩm bổ ích khác có thể áp dụng trong thực tiễn.
"Mỗi cuộc thi đều có những quy định cụ thể về việc trao giải thưởng cũng như quy chế xử lý nếu vi phạm. Vì thế, với cuộc thi thuộc lĩnh vực nghiên cứu khoa học kỹ thuật, nếu có thông tin nghi vấn của dư luận về tính liêm chính của dự án tham gia thì ban tổ chức cũng nên sớm vào cuộc làm rõ.
Bên cạnh đó, khi có kết quả xác minh chính thức về việc, dự án đó có phải do chính các học sinh đó tự nghiên cứu ra hay không thì cũng cần công bố công khai, rõ ràng để dư luận được nắm rõ. Điều này không chỉ giải đáp thắc mắc về các nghi vấn của dư luận mà nó còn chấm dứt được sự lo âu, ảnh hưởng đến tâm lý của chính các học sinh có dự án gây tranh cãi.
Ngoài ra, nó cũng đảm bảo tính công bằng và quyền lợi cho các dự án tham gia. Trong trường hợp xác định được dự án đó là sao chép ý tưởng thì cần thu hồi giải thưởng. Còn nếu quá trình xác minh không tìm ra được căn cứ để xác định dự án đó có "đạo nhái" hay không thì cũng cần trả lại quyền lợi cho chính các thành viên thực hiện dự án", thầy Nguyễn Văn Ngai bày tỏ.
