Trong bối cảnh khoa học và công nghệ giữ vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế - xã hội, việc ưu tiên đầu tư vào các ngành khoa học cơ bản, đặc biệt là Hóa học ngày càng được quan tâm.
Hiện nay, mặc dù nhu cầu về nguồn nhân lực ngành Hóa học rất lớn, tuy nhiên, nhiều người học không còn mặn mà theo đuổi ngành này khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong quá trình tuyển dụng.
Nhiều người e ngại ngành Hóa học vì sợ môi trường làm việc tiếp xúc hóa chất độc hại
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Đặng Tiến Đức - Phó Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Hóa chất Đức Giang (Lào Cai) nhận định, ngành Hóa học là một trong những ngành khoa học cơ bản quan trọng, đóng vai trò nền tảng trong sự phát triển của nhiều lĩnh vực như công nghiệp, y dược, môi trường và công nghệ vật liệu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, số lượng sinh viên lựa chọn theo học ngành này có xu hướng giảm, phần lớn là do nhận thức về cơ hội việc làm còn hạn chế.
Với kinh nghiệm hơn 14 năm làm việc trong lĩnh vực Hoá chất, theo ông Đức, một quan niệm sai lầm phổ biến thường gặp là sinh viên ngành Hóa học sau khi tốt nghiệp chỉ có thể làm việc trong các viện nghiên cứu hoặc giảng dạy tại các trường học. Thực tế, cơ hội việc làm của ngành này rất rộng mở, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất, công nghiệp hóa chất, dược phẩm, môi trường, vật liệu mới và chế biến thực phẩm. Tuy nhiên, do hệ thống định hướng nghề nghiệp chưa thực sự hiệu quả, nhiều sinh viên giỏi môn Hóa học ở bậc phổ thông đã chuyển sang học các ngành khác như Kinh tế, Công nghệ thông tin, Truyền thông vì cho rằng sẽ có nhiều cơ hội việc làm, thu nhập tốt sau khi ra trường.
“Tại doanh nghiệp sản xuất hóa chất, nhu cầu tuyển dụng nhân lực có trình độ Hóa học rất cao. Tuy nhiên, do lượng sinh viên tốt nghiệp ngành này ngày càng ít, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm lao động có chuyên môn cao. Bên cạnh đó, một trong những nguyên nhân dẫn đến ngành Hoá học giảm sức hút với sinh viên là vì đặc thù môi trường làm việc thường xuyên tiếp xúc hóa chất và có thể khắc nghiệt hơn so với các công việc văn phòng khác.
Hiện nay, về phía các doanh nghiệp, thủ tục hành chính để đầu tư vào lĩnh vực sản xuất tại Việt Nam vẫn còn phức tạp và mất nhiều thời gian. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp muốn đầu tư vào khu công nghiệp nhưng gặp phải rào cản về thủ tục như yêu cầu lập báo cáo đánh giá tác động môi trường mất nhiều năm mới có thể được phê duyệt. Điều này khiến các doanh nghiệp sản xuất mất cơ hội cạnh tranh và chậm trễ trong việc đưa công nghệ mới vào ứng dụng thực tế.
Nếu không có sự cải cách hành chính mạnh mẽ và chính sách ưu đãi hợp lý, ngành sản xuất, trong đó có ngành Hóa học sẽ khó có thể phát triển bền vững. Như vậy, khi doanh nghiệp chưa được tạo điều kiện để phát triển, mở rộng quy mô thì bài toán tạo công ăn việc làm cho cử nhân Hoá học càng trở nên khó khăn hơn”, ông Đức nêu quan điểm.
Chia sẻ về ngành Hoá học, ông Trần Sỹ Hồng - Giám đốc marketing Công ty Trách nhiệm hữu hạn Tập đoàn Ruby’s Word (Hà Nội) cho biết: “Hiện nay, tại doanh nghiệp hoạt động về lĩnh vực hoá mỹ phẩm, chúng tôi có rất nhiều cơ hội việc làm đa dạng cho sinh viên ngành Hóa học ở các vị trí khác nhau.
Một là, vị trí Chuyên viên R&D (Nghiên cứu và phát triển sản phẩm) có nhiệm vụ nghiên cứu công thức mỹ phẩm mới, thử nghiệm hiệu quả và tối ưu hóa sản phẩm tại phòng thí nghiệm.
Hai là, vị trí Chuyên viên kiểm định chất lượng (QA/QC) thực hiện kiểm tra chất lượng nguyên liệu đầu vào, giám sát quy trình sản xuất và kiểm nghiệm thành phẩm trước khi đưa ra thị trường.
Ba là, Chuyên viên phát triển nguyên liệu làm nghiên cứu và đánh giá nguyên liệu mỹ phẩm, hợp tác với các nhà cung cấp để tìm kiếm nguồn nguyên liệu đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Ngoài ra, doanh nghiệp còn có nhu cầu tuyển dụng Chuyên viên công nghệ sản xuất và Chuyên viên tư vấn công thức mỹ phẩm”.
Theo ông Hồng, một trong những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng người học có xu hướng ngại đăng ký ngành Hoá học vì nhận thức của xã hội về ngành này chưa bao quát, cặn kẽ.
“Ngay bản thân tôi cũng không hình dung nhiều về tính ứng dụng của ngành Hoá học nói chung và ngành công nghiệp hóa chất nói riêng cho đến khi được tham gia một buổi hướng nghiệp với tư cách là khách mời doanh nghiệp của Trường Hóa và Khoa học sự sống (Đại học Bách Khoa Hà Nội) cùng với các doanh nghiệp khác.
Từ nông nghiệp, dệt may, công nghiệp luyện kim hay thậm chí là công nghiệp quốc phòng cũng có nhu cầu rất lớn với nhân lực ngành Hóa học. Đơn giản, chúng ta có thể quan sát những vật dụng xung quanh cuộc sống hàng ngày như quần áo, mỹ phẩm đều có sự tham gia của hoá chất. Ngay đến ngành công nghiệp quốc phòng, họ cũng có nhu cầu tìm kiếm nhân lực ngành Hóa học rất lớn từ luyện kim, thuốc nổ đều cần hóa chất. Do vậy, việc đầu tư về chất lượng đào tạo, chính sách thu hút sinh viên theo học ngành Hoá học là hết sức cần thiết”, ông Hồng nêu quan điểm.
Ngoài tiêu chí về chuyên môn và nền tảng khoa học, ông Hồng cho hay, doanh nghiệp tìm kiếm ở ứng viên ngành Hoá học tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề; am hiểu tiêu chuẩn an toàn và quy định pháp lý; khả năng làm việc nhóm và giao tiếp tốt; khả năng ngoại ngữ (tiếng Anh chuyên ngành).
“Theo tôi, mức lương cơ bản dành cho sinh viên ngành Hoá học mới ra trường không quá cao như các bạn kỳ vọng, chỉ khoảng 8 triệu đồng/ tháng. Tuy nhiên, cơ hội gia tăng thu nhập rất nhanh và lớn vì chỉ cần đáp ứng yêu cầu của khách hàng, đem lại giá trị cho doanh nghiệp thì có thể chi trả tới trung bình tới 25 triệu đồng/ tháng, đồng thời có cơ hội như đi công tác nước ngoài, cử đi học thạc sĩ…
Hiện nay, trên thực tế, chúng tôi nhận thấy sinh viên ngành Hóa học tại Việt Nam có nền tảng lý thuyết tương đối tốt, đặc biệt là trong các lĩnh vực hóa hữu cơ, hóa phân tích và hóa lý. Các chương trình đào tạo hiện nay đã có sự cải tiến để cập nhật những xu hướng mới, bao gồm hóa mỹ phẩm, hóa sinh và công nghệ nano.
Tuy nhiên, sinh viên ngành Hoá học vẫn tồn tại một số hạn chế đáng kể, đặc biệt là về kỹ năng thực hành và ứng dụng vào thực tế sản xuất. Trong quá trình tuyển dụng, doanh nghiệp nhận thấy nhiều sinh viên tốt nghiệp chưa có kinh nghiệm làm việc trong phòng thí nghiệm theo tiêu chuẩn công nghiệp, chưa quen thuộc với các quy trình sản xuất và chưa thành thạo trong việc đánh giá hiệu quả sản phẩm theo tiêu chuẩn quốc tế. Do đó mà chúng tôi luôn tích cực hợp tác với trường để tạo ra các chương trình thực tập đầy đủ, dài hơn, tạo cơ hội cho sinh viên được tiếp cận nhiều hơn với thực tế”, ông Hồng bày tỏ.
Đầu tư vào nhân lực ngành Hóa học là nền tảng để quốc gia bứt phá về khoa học, công nghệ
Đồng quan điểm trên, Giám đốc marketing Công ty Trách nhiệm hữu hạn Tập đoàn Ruby’s Word (Hà Nội) kiến nghị, các trường đại học, doanh nghiệp và các tổ chức khoa học cần phối hợp để truyền tải thông điệp Hóa học không chỉ là ngành hàn lâm mà có ứng dụng thực tiễn rộng lớn, từ mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm đến năng lượng, vật liệu mới.
Bên cạnh đó, các trường cũng cần tăng cường tư vấn hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. Trong đó, các trường có thể mời các chuyên gia, doanh nhân trong lĩnh vực Hóa học có thể chia sẻ hành trình phát triển nghề nghiệp, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ thấy được tiềm năng phát triển khi theo đuổi ngành này.
“Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên thực hành, chúng tôi đã đầu tư một phòng thí nghiệm ngay tại văn phòng Hà Nội. Điều này giúp sinh viên không cần di chuyển xuống nhà máy ở khu công nghiệp để thực tập như trước. Tại đây, các bạn có thể tiếp cận trực tiếp với thiết bị phân tích, nghiên cứu công thức, thử nghiệm nguyên liệu và tham gia vào các dự án phát triển sản phẩm thực tế.
Tuy nhiên, để đảm bảo sinh viên có cái nhìn toàn diện về ngành công nghiệp mỹ phẩm, việc tiếp cận thực tế tại nhà máy sản xuất vẫn là bắt buộc. Điều này giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các quy trình sản xuất, tiêu chuẩn CGMP và quản lý chất lượng trong môi trường sản xuất công nghiệp.
Ngoài ra, doanh nghiệp đã và đang hợp tác với Trường Hóa và Khoa học sự sống (Đại học Bách Khoa Hà Nội). Trong đó, chúng tôi có tài trợ các đề tài nghiên cứu ứng dụng, đặc biệt trong lĩnh vực mỹ phẩm thiên nhiên và công nghệ chiết xuất hoạt chất. Những đề tài này không chỉ giúp sinh viên có cơ hội tham gia nghiên cứu thực tế mà còn mang lại giá trị khoa học và ứng dụng cao cho ngành công nghiệp làm đẹp.
Đồng thời, doanh nghiệp triển khai chương trình học bổng khuyến học hàng năm dành cho các sinh viên xuất sắc hoặc có hoàn cảnh khó khăn nhưng có tinh thần học tập tốt. Chương trình này không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn tạo động lực để sinh viên theo đuổi đam mê trong ngành Hóa học và ứng dụng công nghệ vào thực tiễn”, ông Hồng bày tỏ.
Đồng quan điểm trên, Phó Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Hóa chất Đức Giang (Lào Cai) đề xuất một số giải pháp để thu hút người học trong ngành Hoá học.
Thứ nhất, nâng cao nhận thức về vai trò của khoa học cơ bản trong sự phát triển kinh tế-xã hội. Nhà nước cần đẩy mạnh các chính sách hỗ trợ cụ thể để thu hút sinh viên giỏi vào ngành Hoá học như cấp học bổng, đảm bảo việc làm sau khi ra trường, đồng thời đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ.
Thứ hai, các doanh nghiệp cũng cần chủ động hơn trong việc hợp tác với các trường đại học để đào tạo nhân lực theo nhu cầu thực tế, tạo cơ hội thực tập và việc làm hấp dẫn cho sinh viên ngay từ khi còn đang học.
Thứ ba, cả xã hội cần chung tay thay đổi cách nhìn nhận về nghề nghiệp trong lĩnh vực Hoá học. Thay vì nghĩ rằng học Hóa học chỉ để làm nghiên cứu hoặc giảng dạy, người học cần nhận thức rằng đây là một ngành có ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp, từ sản xuất vật liệu, chế biến thực phẩm, đến y dược và môi trường.
Hiện nay, các tập đoàn lớn trên thế giới như BASF, Dow Chemical hoặc Samsung đều có nhu cầu tuyển dụng hàng nghìn chuyên gia hóa học mỗi năm. Nếu Việt Nam muốn phát triển bền vững, Nhà nước cần có những chính sách chiến lược để phát triển đội ngũ nhân lực trong lĩnh vực này, thay vì chỉ tập trung vào các ngành kinh tế hoặc dịch vụ.
“Nhìn lại câu chuyện phát triển khoa học và công nghệ của thế giới, chúng ta có thể thấy đầu tư vào khoa học cơ bản là điều kiện tiên quyết để một quốc gia có thể bứt phá về công nghệ. Khi có nền tảng vững chắc về Hóa học, chúng ta mới có thể phát triển được các ngành công nghệ cao như chất bán dẫn, AI hay vật liệu tiên tiến. Nếu tiếp tục xem nhẹ ngành này, Việt Nam sẽ chỉ ở vị trí của một nước gia công, phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu từ nước ngoài.
Như vậy, ngành Hóa học vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, để ngành này thu hút được nhiều nhân lực chất lượng cao hơn, cần có sự thay đổi từ cả phía Nhà nước, doanh nghiệp và hệ thống giáo dục. Đầu tư vào khoa học cơ bản chính là đầu tư cho tương lai và nếu có chính sách phù hợp, ngành Hóa học tại Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển mạnh mẽ, đóng góp vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, ông Đức bày tỏ.
