Bán dẫn là ngành công nghiệp mũi nhọn, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của các ngành công nghiệp công nghệ cao và kinh tế toàn cầu. Với mục tiêu trở thành một trung tâm sản xuất và phát triển vi mạch bán dẫn, Việt Nam đang từng bước đẩy mạnh đào tạo nhân lực chất lượng cao để đáp ứng mục tiêu này.
Để phục vụ công tác đào tạo ngành Vi mạch bán dẫn, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về vi mạch bán dẫn. Trong đó, yêu cầu về đội ngũ giảng viên để mở ngành cần có 1 tiến sĩ ngành phù hợp để chủ trì ngành và ít nhất 5 tiến sĩ có chuyên môn phù hợp là giảng viên cơ hữu để giảng dạy chương trình. Đặc biệt, mỗi thành phần của chương trình phải có giảng viên với chuyên môn phù hợp chủ trì giảng dạy.
Thu hút “tiến sĩ ngành phù hợp” vẫn là thách thức đối với cơ sở giáo dục đại học
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân - Trưởng phòng, Phòng Đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, yêu cầu về đội ngũ giảng viên và nhân lực hỗ trợ trong dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về vi mạch bán dẫn dựa trên tinh thần Thông tư 12/2024/TT-BGDĐT sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 02/2022/TT-BGDĐT ngày 18 tháng 01 năm 2022 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định điều kiện, trình tự, thủ tục mở ngành đào tạo, đình chỉ hoạt động của ngành đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ, tiến sĩ.
Vi mạch bán dẫn là ngành học khá mới tại Việt Nam, trong khi số lượng tiến sĩ ngành này vẫn còn hạn chế. Đối với ngành Vi mạch bán dẫn nói riêng và các ngành học mới nói chung, việc thu hút đội ngũ giảng viên trình độ tiến sĩ có chuyên môn phù hợp chủ trì mở ngành vẫn là thách thức với các trường đại học.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân, nếu giữ nguyên các điều kiện mở ngành như quy định trong dự thảo, cơ sở giáo dục sẽ gặp khó khăn khi tuyển dụng tiến sĩ ngành trong nước. Khi đó, để đáp ứng yêu cầu mở ngành, các trường buộc phải tuyển dụng tiến sĩ tốt nghiệp từ nước ngoài, nơi đã có chương trình đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực này.
Tuy nhiên, nếu các nước tiên tiến cũng chưa đào tạo tiến sĩ đúng ngành Vi mạch bán dẫn hoặc thiết kế vi mạch, việc mở ngành học này tại Việt Nam sẽ càng trở nên khó khăn hơn. Điều này cho thấy cần có sự điều chỉnh linh hoạt trong quy định, tạo điều kiện để trường đại học có thể xây dựng lộ trình đào tạo nhân lực phù hợp với thực tiễn phát triển của ngành.
Mặt khác, nhiều trường đại học mở chuyên ngành Vi mạch bán dẫn nằm trong các ngành của lĩnh vực liên quan như Điện tử - Viễn thông, Kỹ thuật máy tính,.... để triển khai đào tạo. Tuy nhiên, điều quan trọng không chỉ là xây dựng chương trình giảng dạy phù hợp mà còn phải đảm bảo trang bị cho sinh viên kiến thức cốt lõi về thiết kế vi mạch, giúp các em có đủ năng lực tham gia vào chuỗi sản xuất bán dẫn ở nhiều vị trí khác nhau, từ thiết kế đến sản xuất và vận hành.
Bên cạnh đó, để đào tạo chuyên ngành về Vi mạch bán dẫn, các trường đại học không chỉ cần giảng dạy lý thuyết mà phải có đầy đủ cơ sở vật chất cần thiết. Trước hết, phải trang bị phần mềm thiết kế chuyên dụng, phòng thí nghiệm sạch để kiểm thử, sản xuất thử nghiệm. Nếu không đáp ứng được những điều kiện này, việc đào tạo sẽ thiếu thực tiễn và không thể tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao.
Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh đã có nhiều năm kinh nghiệm đào tạo trong lĩnh vực kỹ thuật viễn thông, song chủ yếu dừng lại ở thiết kế trên giấy hoặc những dự án mô phỏng trên máy tính. Các bước thực hành quan trọng như kiểm thử và sản xuất vi mạch chưa được thực hiện do hạn chế về cơ sở vật chất. Tuy nhiên, hiện nay, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp bán dẫn, nhà trường hy vọng trong thời gian tới, các trường đại học sẽ được đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm, giúp hoàn thiện quy trình đào tạo.
Thầy Nhân chia sẻ thêm, dù được nhận đầu tư từ Nhà nước hay tự chủ tài chính, các trường đại học muốn mở ngành này phải chủ động xây dựng cơ sở vật chất, đảm bảo môi trường đào tạo đạt chuẩn. Đây là điều kiện tiên quyết để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của ngành công nghiệp bán dẫn.
Trong khi đó, Tiến sĩ Phạm Duy Phong - Trưởng khoa Điện tử - Viễn thông, Trường Đại học Điện lực cho biết, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng và ban hành Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về vi mạch bán dẫn là cơ sở quan trọng để các trường đại học xây dựng và tổ chức thực hiện tốt chương trình đào tạo ngành này.
Hiện tại, ngành Vi mạch bán dẫn chưa có quyết định ban hành chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo về mã ngành đào tạo riêng, song nhiều ngành gần như Công nghệ kỹ thuật điện tử - viễn thông, Kỹ thuật điện tử, Kỹ thuật máy tính tại trường đã có chương trình giảng dạy liên quan đến công nghệ vật liệu bán dẫn và vi mạch.
Bên cạnh đó, nhà trường đã đẩy mạnh thu hút nhân tài, đặc biệt trong lĩnh vực Điện tử - Viễn thông, bằng cách mời các tiến sĩ từ viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp, cũng như tiến sĩ tốt nghiệp từ nước ngoài tham gia giảng dạy và nghiên cứu về vi mạch bán dẫn. Tuy nhiên, để đảm bảo đội ngũ giảng viên chất lượng cao và ổn định lâu dài, trường cần tiếp tục xây dựng các chính sách thu hút và đãi ngộ hấp dẫn nhằm giữ chân nhân tài.
Trường Đại học Điện lực là một 18 cơ sở giáo dục đại học được ưu tiên đầu tư phòng thí nghiệm bán dẫn cấp cơ sở phục vụ đào tạo nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn theo quyết định số 1017/QĐ-TTg ngày 21/9/2024 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình "Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050".
Cùng với sự hỗ trợ đó, nhà trường đã đầu tư và tiếp tục lên kế hoạch đầu tư thêm cơ sở vật chất, trang thiết bị, các phòng thí nghiệm, thực hành phục vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học về vi mạch bán dẫn trong giai đoạn 2026 - 2030. Song, việc đầu tư trang thiết bị về đào tạo vi mạch bán dẫn đầy đủ, đồng bộ, hiện đại cần nguồn lực rất lớn. Vì vậy, nhà trường mong muốn có sự hỗ trợ, đầu tư của Nhà nước, sự hợp tác của các cơ quan, doanh nghiệp.
Tập trung nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp
Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh cho hay, để phục vụ công tác đào tạo về vi mạch bán dẫn, nhà trường đã triển khai mua sắm trang thiết bị thí nghiệm. Sắp tới, nhà trường liên kết với một số doanh nghiệp để tổ chức đoàn giảng viên, cán bộ quản lý tới Đài Loan tham quan, học hỏi, làm việc với các cơ sở giáo dục đại học và nhà máy sản xuất bán dẫn. Việc tiếp cận công nghệ mới và đào tạo giảng viên là yếu tố bắt buộc, nhằm đảm bảo chương trình giảng dạy đáp ứng đúng yêu cầu thực tế của ngành.
Hiện tại, chương trình đào tạo vi mạch bán dẫn của nhà trường đã tuyển sinh khóa đầu tiên từ năm học 2024-2025. Từ năm hai, năm ba, sinh viên sẽ bắt đầu thực hành chuyên sâu. Nhà trường đang đẩy nhanh tiến độ hợp tác doanh nghiệp, vừa đầu tư cơ sở vật chất, vừa tìm kiếm đối tác để hỗ trợ công tác đào tạo, thực hành, thực tập cho sinh viên.
Tiến sĩ Nguyễn Trung Nhân bày tỏ, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo đưa ra Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ về vi mạch bán dẫn là một bước tiến cần thiết giúp các trường đại học tăng tính đồng bộ khi triển khai đào tạo ngành học này. Tuy nhiên, cần có tiêu chí rõ ràng hơn để các trường dễ dàng áp dụng trong thủ tục mở ngành.
Hiện nay, khái niệm “ngành gần” hay “ngành phù hợp” vẫn chưa đủ rõ ràng, khiến các cơ sở đào tạo gặp khó khăn trong việc xác định đội ngũ tiến sĩ đáp ứng yêu cầu theo quy định. Bên cạnh đó, điều kiện mở ngành cần được quy định linh hoạt hơn để phù hợp với đặc thù của từng cơ sở giáo dục, đặc biệt là về phòng thí nghiệm và đội ngũ giảng viên.
Nếu các quy định pháp lý được điều chỉnh theo hướng linh hoạt và thực tiễn hơn, không chỉ ngành vi mạch mà nhiều ngành mới cũng sẽ có cơ hội phát triển mạnh mẽ, giúp các trường mở ngành đào tạo đáp ứng yêu cầu thực tế của thị trường.
Trong khi đó, Trưởng khoa Điện tử - Viễn thông, Trường Đại học Điện lực cho biết, nhà trường đang đẩy mạnh kết nối với mạng lưới chuyên gia trong và ngoài nước, đồng thời thúc đẩy mô hình hợp tác giữa nhà trường, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Cụ thể, nhà trường đã và đang hợp tác với các trường đại học của Mỹ, Trung Quốc, Pháp, Nhật Bản,...; các Viện nghiên cứu như: Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện Ứng dụng Công nghệ,...; các doanh nghiệp như: Tập đoàn Viettel, Tập đoàn FPT, Tập đoàn VNPT,...
Sự liên kết này không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn mở ra nhiều cơ hội thực tập cho sinh viên ngành vi mạch bán dẫn, giúp các em tiếp cận môi trường làm việc thực tế, rèn luyện kỹ năng và đáp ứng tốt hơn yêu cầu của thị trường lao động.
Tiến sĩ Phạm Duy Phong bày tỏ sự đồng tình với Dự thảo Chuẩn chương trình đào tạo trình độ đại học, thạc sĩ ngành Vi mạch bán dẫn. Tuy nhiên, để đảm bảo chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp, cơ quan trong lĩnh vực này, Nhà nước cần có chính sách ưu đãi đặc biệt, như miễn giảm học phí, cấp học bổng nhằm thu hút sinh viên giỏi, sinh viên tài năng theo học ngành này.
Đồng thời, cần đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng giảng viên trong và ngoài nước, cũng như đầu tư các phòng thí nghiệm hiện đại phục vụ giảng dạy và nghiên cứu. Việc triển khai đồng bộ các giải pháp trên sẽ giúp Việt Nam từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.
