“Cơn sốt” giáo sư, phó giáo sư năm 2017
Giai đoạn 2009-2017, hệ thống các quy định về tiêu chuẩn, thủ tục bổ nhiệm, miễn nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư tại Việt Nam được thực hiện theo Quyết định 174/2008/QĐ-TTg (gọi tắt là Quyết định 174) và Quyết định 20/2012/QĐ-TTg sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định 174.
Tuy nhiên, sau gần một thập kỷ áp dụng, quy trình xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư theo Quyết định 174 đã bộc lộ nhiều bất cập, đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới.
Trước thực tế này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã rà soát, nghiên cứu, xây dựng dự thảo văn bản thay thế Quyết định 174 và Quyết định 20 về quy định xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư, phó giáo sư, với nhiều điểm mới được đánh giá là khắt khe hơn so với quy định cũ.
Đáng chú ý, năm 2017 - năm cuối cùng thực hiện xét công nhận theo quy định cũ (Quyết định 174) đã chứng kiến sự gia tăng đột biến số lượng nhà giáo, nhà khoa học đạt chuẩn, tạo nên “cơn sốt” giáo sư, phó giáo sư.
Cụ thể, năm 2017, tổng cộng có 1.226 ứng viên được công nhận đạt tiêu chuẩn, bao gồm 85 giáo sư và 1.141 phó giáo sư - mức cao nhất tính đến thời điểm lúc bấy giờ.
So với năm 2016, số lượng ứng viên đạt chuẩn tăng 1,7 lần và cao gấp 2,3 lần so với năm 2015, khiến sự kiện này được ví như “chuyến tàu vét mang số hiệu 174".
Việc số lượng ứng viên đạt chuẩn tăng đột biến năm 2017 đã làm dấy lên nhiều tranh cãi, biến sự kiện này thành một trong những lùm xùm lớn nhất liên quan đến công tác xét duyệt chức danh giáo sư, phó giáo sư tính tới thời điểm đó.
Trước nhiều ý kiến tranh cãi trong dư luận, với các nghi vấn về chất lượng và tính minh bạch của quy trình xét duyệt, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu rà soát lại toàn bộ quy trình và hồ sơ ứng viên. Kết quả rà soát cho thấy có 94 hồ sơ bị tạm dừng do chưa đảm bảo tiêu chuẩn hoặc có khiếu kiện.
Đáng chú ý, trong số 94 ứng viên thuộc danh sách phải rà soát lại hồ sơ, có nhiều cán bộ quản lý đến từ các bộ, ngành và cơ quan trung ương, địa phương. Ngoài ra, danh sách này còn bao gồm các nhà nghiên cứu từ nhiều viện khoa học, trường đại học và tổ chức chuyên môn trên cả nước.
Sau quá trình xem xét, 41 hồ sơ không đủ điều kiện công nhận. Như vậy, năm 2017, chính thức có 1.184 người được công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh giáo sư (83 người), phó giáo sư (1.101 người).
Thời điểm đó, lý giải về sự gia tăng đột biết số lượng ứng viên giáo sư, phó giáo sư đạt chuẩn, Giáo sư Trần Văn Nhung, Tổng thư ký Hội đồng Chức danh giáo sư nhà nước khi đó (nay là Hội đồng Giáo sư nhà nước) cho biết có hai nguyên nhân chính.
Thứ nhất, thời hạn nộp hồ sơ năm 2017 kéo dài hơn 6 tháng so với các năm trước, từ ngày 25/5 (năm 2016) đến ngày 5/11 (năm 2017). Nguyên nhân của sự chậm trễ này là do chờ quy chế mới thay thế Quyết định 174. Tuy nhiên, đến tháng 7/2017, Thủ tướng quyết định chưa thay đổi tiêu chuẩn công nhận giáo sư, phó giáo sư trong năm đó, khiến thời gian nộp hồ sơ kéo dài và số lượng ứng viên gia tăng.
Thứ hai, nhiều ứng viên mong muốn được xét theo quy định hiện hành trước khi các tiêu chuẩn mới có hiệu lực, dẫn đến lượng hồ sơ tăng lên đáng kể, tổng cộng 1.537 hồ sơ, bao gồm 151 ứng viên giáo sư và hơn 1.300 ứng viên phó giáo sư. [1]
Từng bước siết chặt quy định
Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, quy chế xét công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư theo Quyết định 174 (được ban hành năm 2008 và sửa đổi, bổ sung vào năm 2012), đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Quy chế này góp phần định hướng phát triển cho đội ngũ trí thức, tạo cơ sở để thực hiện chính sách đãi ngộ đối với những cá nhân có trình độ và uy tín cao. Đội ngũ giáo sư, phó giáo sư đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ, góp phần vào sự phát triển của đất nước.
Tuy nhiên, sau gần 10 năm triển khai, nhiều hạn chế của quy trình xét duyệt đã bộc lộ rõ ràng. Một số tiêu chuẩn còn mang tính định tính, thiếu cơ sở định lượng rõ ràng, gây khó khăn trong việc kiểm chứng. Quy trình xét duyệt chưa đảm bảo tính hội nhập quốc tế, chưa phản ánh đặc thù của từng nhóm ngành. Ngoài ra, việc bổ nhiệm giáo sư, phó giáo sư vẫn chưa được phân cấp mạnh, chưa tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục đại học phát huy quyền tự chủ trong tuyển chọn và bổ nhiệm nhân sự.
Hệ thống xét duyệt gồm ba cấp hội đồng (cơ sở, ngành/liên ngành, nhà nước), trong khi quy trình xét duyệt tại cấp cơ sở và cấp ngành/liên ngành lại có nhiều điểm trùng lặp, khiến thủ tục hành chính trở nên rườm rà. Hơn nữa, các quy định liên quan đến chế độ, chính sách đối với giáo sư, phó giáo sư không còn phù hợp với thực tiễn, đặc biệt là quy định về bổ nhiệm vào ngạch giảng viên cao cấp, giảng viên chính và cách xếp lương theo Quyết định 174. Những bất cập này đã gây khó khăn trong quản lý đội ngũ và thực hiện chế độ chính sách tại các cơ sở giáo dục đại học công lập. [2]
Trước những hạn chế trên, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã rà soát, nghiên cứu và xây dựng dự thảo văn bản thay thế Quyết định 174/2008/QĐ-TTg và Quyết định 20/2012/QĐ-TTg. Đến ngày 31/8/2018, Thủ tướng Chính phủ chính thức ban hành Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg, quy định tiêu chuẩn, thủ tục xét công nhận và bổ nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư, cũng như thủ tục xét hủy bỏ công nhận và miễn nhiệm các chức danh này (áp dụng từ năm 2019 đến nay).
Tiếp tục đề xuất sửa Quyết định 37
Thay thế Quyết định 174, Quyết định 37/2018/QĐ-TTg được đánh giá là siết chặt tiêu chuẩn với yêu cầu cao hơn.
Đến nay, sau hơn 6 năm áp dụng, Quyết định 37 tiếp tục nhận các ý kiến tranh luận xoay quanh các tiêu chí xét duyệt. Trong đó, có người cho rằng việc siết chặt tiêu chí giúp loại bỏ tình trạng xét duyệt dễ dãi, nâng cao tiêu chuẩn khoa học và giảm tình trạng giáo sư, phó giáo sư chỉ mang tính danh nghĩa. Yêu cầu công bố bài báo quốc tế, số lượng công trình nghiên cứu có tác động thực tế giúp đảm bảo rằng chỉ những cá nhân thực sự có thành tích khoa học mới đạt chuẩn. Hơn nữa, việc áp dụng các tiêu chí chặt chẽ hơn cũng góp phần đưa quy trình xét duyệt tại Việt Nam tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế.
Tuy nhiên, một số ý kiến lại cho rằng Quyết định 37 đặt ra tiêu chuẩn quá khắt khe, chưa thực sự phù hợp với đặc thù của từng lĩnh vực. Đặc biệt, yêu cầu công bố bài báo quốc tế (ISI, Scopus) là một trong những tiêu chí gây nhiều tranh luận, vì không phải ngành nào cũng có điều kiện thuận lợi để xuất bản trên các tạp chí quốc tế, nhất là trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.
Bên cạnh đó, số lượng giáo sư, phó giáo sư được xét duyệt giảm đáng kể sau khi Quyết định 37 có hiệu lực, phản ánh sự thay đổi rõ rệt trong tiêu chuẩn đánh giá. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra câu hỏi liệu các tiêu chí hiện nay có vô tình tạo ra rào cản quá lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển của đội ngũ học thuật trong nước, đặc biệt là đối với những ngành có số lượng ứng viên vốn đã hạn chế, như Lịch sử, Khảo cổ học, Dân tộc học và Nhân học, Tâm lý học,...
Tiêu chí khắt khe về công bố quốc tế đã dẫn đến tình trạng đâu đó có tình trạng nhà nghiên cứu chạy theo số lượng, thậm chí xuất hiện hiện tượng đăng bài vào các tạp chí kém uy tín.
Ngày 20/2 vừa qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã có công văn gửi các cơ sở giáo dục đại học, các viện hàn lâm và viện nghiên cứu được phép đào tạo trình độ tiến sĩ, đề nghị báo cáo tình hình triển khai thực hiện Quyết định số 37.
Theo công văn, việc này nhằm để có cơ sở thực tiễn đánh giá kết quả triển khai và thực hiện Quyết định số 37, qua đó kịp thời báo cáo Thủ tướng Chính phủ các giải pháp nhằm giải quyết những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình tổ chức triển khai Quyết định số 37 góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ, đồng thời bảo đảm quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học và thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW.
Tài liệu tham khảo:
[1]: https://vnexpress.net/vi-sao-so-luong-giao-su-pho-giao-su-tang-dot-bien-nam-2017-3707319.html
[2]: https://vietnamnet.vn/xet-giao-su-tu-nam-2018-se-co-thay-doi-gi-454273.html
