Xã hội học là ngành khoa học chuyên về nghiên cứu và tư vấn cũng như dự báo các vấn đề trong xã hội, góp phần hỗ trợ các cơ quan Chính phủ và doanh nghiệp định hướng hay xây dựng chính sách và phát triển xã hội nói chung. Có thể nói, tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đều là đối tượng nghiên cứu của Xã hội học.
Ngành Xã hội học gì khác so với Công tác xã hội?
Cùng hướng tới đối tượng con người, tên gọi có sự tương đồng nên ngành Xã hội học và ngành Công tác xã hội vẫn còn khiến nhiều học sinh, phụ huynh khó phân biệt.
Trao đổi với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hương Trà, Trưởng Khoa Xã hội học và Phát triển, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho hay: Điểm chung nhất của hai ngành này là đều làm việc với con người, phù hợp với những bạn có mong muốn, tìm hiểu về các vấn đề và khía cạnh của xã hội, đều làm việc với 1 nhóm xã hội.
Tuy nhiên, ngành Xã hội học phù hợp hơn với những bạn đam mê về phân tích dữ liệu, muốn tìm hiểu các vấn đề xã hội dưới các góc nhìn, luận giải vấn đề bằng các minh chứng từ các kết quả nghiên cứu mang tính định lượng hoặc muốn tìm hiểu sâu các khía cạnh cụ thể của các nhóm xã hội.
Trong khi đó, Công tác xã hội lại phù hợp với những bạn yêu thích các hoạt động xã hội, mong muốn trợ giúp các nhóm, cá nhân, cộng đồng hoặc là những nhóm xã hội yếu thế hơn, ví dụ như phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi, nhóm người nghèo, nhóm dân tộc thiểu số,...
Đặc biệt, ngành Xã hội học và ngành Công tác xã hội luôn có thể bổ trợ cho nhau. Sau khi các nhà Xã hội học nghiên cứu, chỉ ra vấn đề của một nhóm xã hội và đề xuất giải pháp thì các nhà Công tác xã hội sẽ là những người làm việc, can thiệp trực tiếp với các nhóm xã hội đó, giúp cho nhóm xã hội đó nhìn nhận và giải quyết vấn đề của mình.
Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hương Trà, hiện nay, khi xã hội ngày càng quan tâm đến các vấn đề của con người và sự phát triển bền vững của xã hội, thì việc luận giải các vấn đề xung quanh liên quan đến lợi ích, cơ hội cũng như những hoạt động trải nghiệm của các nhóm xã hội càng được đề cao.
Khi một chính sách hay một quyết định được xây dựng, các nhà Xã hội học là những người hỗ trợ Nhà nước định hình các chiến lược phát triển bền vững, nhận diện các mối liên kết giữa các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa, và môi trường.
Nói về sứ mệnh của Xã hội học, Thạc sĩ Đỗ Hồng Quân, Phó Trưởng Bộ môn Xã hội học, khoa Xã hội học - Công tác xã hội - Đông Nam Á, Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: Xã hội học là một ngành thuộc lĩnh vực khoa học xã hội, có nhiệm vụ phân tích về các mối quan hệ xã hội giữa người với người, giữa các tổ chức xã hội nhằm mục đích tìm ra những logic, những cơ chế ẩn tàng trong các mối quan hệ xã hội.
Chính vì những nhiệm vụ đó, những sinh viên học ngành Xã hội học cần phải có đam mê tìm hiểu về những vấn đề xã hội như: hiện tượng bất bình đẳng xã hội, phân biệt đối xử, bạo lực, văn hoá, lối sống của các nhóm dân cư…
Đồng thời, sinh viên cũng cần có niềm yêu thích làm việc với con người, có khả năng quan sát, ham học hỏi và khám phá những nền văn hoá, xã hội mới, có khả năng tư duy sáng tạo, độc lập và khả năng biện luận…
Thêm vào đó, có thế mạnh về ngoại ngữ sẽ giúp các em tiếp cận và cập nhật các vấn đề xã hội ở các nước phát triển và những vấn đề chung trên thế giới, từ đó đưa ra dự báo và có sự chuẩn bị tốt hơn khi những vấn đề đó xuất hiện trong xã hội Việt Nam.
Còn Tiến sĩ Vũ Thị Thùy Dung, Trưởng Khoa Xã hội học và Công tác xã hội, Trường Đại học Đà Lạt nhận định: So với các ngành khoa học xã hội khác thì Xã hội học có một nền tảng kiến thức rất sâu rộng với tất cả các vấn đề của đời sống xã hội và hệ các phương pháp tư duy, phương pháp làm việc, phương pháp nghiên cứu bài bản, khoa học. Từ đó cung cấp 1 cái nhìn bao quát và đa chiều hơn trong mỗi khía cạnh đời sống.
Xã hội học có thể xa lạ với số đông, nhưng trong giới khoa học xã hội, Xã hội học được biết đến rộng rãi. Các phương pháp nghiên cứu Xã hội học như điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát, phân tích số liệu,...có vai trò quan trọng và được phần lớn các ngành khoa học xã hội khác sử dụng trong các nghiên cứu.
Kiến thức đa dạng, cơ hội nghề nghiệp rộng mở
Theo Tiến sĩ Vũ Thị Thùy Dung, học ngành Xã hội học, sinh viên sẽ được tiếp cận với nền tảng kiến thức rộng, bao gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, ví dụ như xã hội học giáo dục, xã hội học gia đình, xã hội học kinh tế, xã hội học dân số, xã hội học môi trường, xã hội học tôn giáo,...
Những chuyên ngành này không chỉ giúp sinh viên hiểu sâu về từng lĩnh vực mà còn trang bị kỹ năng cần thiết để tương tác hiệu quả với các tổ chức, cơ quan và vấn đề xã hội hiện đại.
Ngành Xã hội học tại Trường Đại học Đà Lạt có thêm hướng nghiên cứu về các vấn đề như: dân tộc thiểu số, về lao động việc làm của các nhóm yếu thế,...
Cô Dung cho biết thêm, Xã hội học có một hệ phương pháp nghiên cứu và làm việc rất bài bản. Các học phần về phương pháp có đến 12 tín chỉ lý thuyết, đồng thời có đến 15 tín chỉ cho các học phần thực hành về phương pháp, tương đương với 27 tín chỉ chuyên về thực hành các phương pháp để sinh viên có thể triển khai ứng dụng khi thực hiện các đề tài nghiên cứu các cấp.
Không chỉ dừng lại ở 27 học phần đó, kiến thức của sinh viên về phương pháp cũng thường xuyên được nhắc lại trong tất cả các học phần chuyên ngành về sau, từ đó giúp củng cố và phát triển năng lực nghiên cứu của các bạn.
Còn theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hương Trà, tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, sinh viên theo học ngành Xã hội học sẽ tập trung vào vấn đề đặc trưng liên quan đến các vấn đề về truyền thông, về quản lý xã hội.
Trong quá trình học tập, các bạn sinh viên có cơ hội hoạt động thực hành nghề nghiệp từ năm nhất, năm hai, qua các chuyến thực địa tại các địa phương để tìm hiểu lối sống của người dân cho tới các hoạt động nghiên cứu trong khoa.
Chia sẻ về hướng chuyên ngành chính tại Trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh, Thạc sĩ Đỗ Hồng Quân cho biết: Chuyên ngành mà chương trình đào tạo hướng đến là Xã hội học tổ chức và quản lý nguồn nhân lực.
Chương trình đào tạo chung sẽ cung cấp cho sinh viên các kỹ năng như thu thập và phân tích dữ liệu định lượng và định tính để đưa ra các đánh giá chính xác về các vấn đề xã hội, kỹ năng viết báo cáo nghiên cứu, biết sử dụng các phần mềm xử lý số liệu như SPSS, Nvivo, kỹ năng trình bày ý tưởng một cách rõ ràng và thuyết phục,...
Với chuyên ngành Xã hội học tổ chức và quản lý nguồn nhân lực, người học cũng sẽ đạt được những kỹ năng quan trọng khác như kỹ năng phân tích nhân sự, quản lý, hành chính văn phòng…
Về công tác hỗ trợ sinh viên, nhà trường và khoa có các hoạt động ký thỏa thuận song phương (MOU) với những đơn vị sử dụng sinh viên tốt nghiệp ngành Xã hội học hoặc dự định tuyển sinh viên Xã hội học; đồng thời mời gọi doanh nghiệp đóng góp cho chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo; thiết kế môn học thực tập tốt nghiệp và thực hành tại tổ chức kinh tế-xã hội để sinh viên tiếp cận với môi trường làm việc; tổ chức ngày hội việc làm toàn trường; tổ chức các hội thảo để doanh nghiệp góp ý cho chương trình đào tạo của ngành Xã hội học,...
Thầy Quân cho biết thêm, thị trường việc làm của sinh viên ngành Xã hội học trong những năm gần đây tương đối rộng mở và đa dạng. Kết quả khảo sát trong những đợt kiểm định vừa qua của ngành Xã hội học cho thấy phạm vi nghề nghiệp của sinh viên tốt nghiệp ngành Xã hội học là rất rộng.
Thứ nhất, các bạn có thể đảm nhận nhiều vị trí trong bộ máy Nhà nước, bao gồm chuyên viên chính sách; chuyên viên văn phòng và chuyên viên xã hội.
Thứ hai, tại các doanh nghiệp, các bạn có thể trở thành nhân viên quản lý, tư vấn, tuyển dụng nhân sự và lao động; nhân viên nghiên cứu thị trường; nhân viên quản lý khách hàng làm việc; nhân viên truyền thông,...
Thứ ba, trong lĩnh vực nghiên cứu giảng dạy, sinh viên tốt nghiệp có thể trở thành trợ lý nghiên cứu; nghiên cứu viên tại các trung tâm, viện nghiên cứu; nhân viên huấn luyện chương trình tại các trung tâm; giảng viên tại các cơ sở giáo dục,...
Thứ tư, sinh viên có thể trở thành nhân viên điều phối và phát triển dự án; nhân viên tư vấn chính sách; nhân viên xã hội tại các tổ chức phi Chính phủ, các tổ chức xã hội trong nước, các doanh nghiệp xã hội; nhân viên tại các dự án phát triển cộng đồng của quốc tế và Việt Nam.
Kết quả khảo sát sinh viên tốt nghiệp ngành Xã hội học tại Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh năm 2023 cho thấy có đến 88,24% sinh viên ra trường có việc làm. Mức lương của sinh viên sau khi tốt nghiệp chủ yếu nằm ở nhóm 7 đến dưới 10 triệu chiếm tỷ lệ cao nhất với 47,69%, nhóm mức lương từ 10 đến dưới 15 triệu có tỷ lệ ở vị trí số hai là 32,47%.
Bạn Đặng Vân Trang, cử nhân ngành Xã hội học, hiện đang học thạc sĩ Xã hội học tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ về kinh nghiệm giúp sinh viên tăng khả năng có được cơ hội việc làm tốt: “Bên cạnh việc chú ý hoàn thiện các môn học trên trường, các bạn sinh viên hãy cố gắng tìm cơ hội đi làm ngoài xã hội.
Bất kể nghề nào, chỉ cần không vi phạm đạo đức, pháp luật, cũng là cơ hội để các bạn tiếp xúc và nhận diện được các vấn đề xã hội trong đời sống hàng ngày, tích lũy thêm được nhiều kinh nghiệm liên quan đến ngành Xã hội học.
Đặc biệt các bạn sinh viên hãy tham gia các hoạt động xã hội, để vừa góp phần xây dựng một xã hội tích cực, vừa đem lại cho bản thân nhiều giá trị ý nghĩa, giúp mở rộng các mối quan hệ và cơ hội việc làm”.
Nỗ lực lan tỏa giá trị của ngành Xã hội học
Mặc dù cơ hội việc làm khá rộng mở, nhưng do chưa hiểu hết về bản chất công việc, ngành nghề khiến nhiều thí sinh còn đắn đo trong việc lựa chọn ngành Xã hội học.
Tại Trường Đại học Đà Lạt, chỉ tiêu những năm gần đây chỉ trên dưới 20 sinh viên, điểm chuẩn dao động ở mức 16 đến 21 điểm, vậy nhưng số lượng sinh viên nhập học vẫn không ổn định, năm thừa năm thiếu.
Lý giải điều này, cô Dung cho biết, sinh viên tại tỉnh thường tập trung về các thành phố trung tâm như Hà Nội hay Hồ Chí Minh để theo học. Những sinh viên ở lại phần lớn thuộc nhóm khó khăn về kinh tế hay là người dân tộc thiểu số, bởi vậy sinh viên và phụ huynh thường có xu hướng lựa chọn những nhóm ngành nghề có vẻ "bảo đảm" hơn về mặt việc làm và thu nhập sau khi ra trường như như Quản trị kinh doanh, Tài chính ngân hàng, Du lịch, Ngoại ngữ....
Chính vì vậy, việc tăng cường truyền thông, trong đó nhấn mạnh đến cơ hội nghề nghiệp đa dạng mà ngành có thể cung cấp là vô cùng cần thiết.
Tiến sĩ Vũ Thị Thùy Dung nêu quan điểm: “Đẩy mạnh truyền thông là quan trọng, nhưng để thay đổi được nhận thức xã hội thì cũng cần rất nhiều thời gian và công sức”.
Theo cô Dung, song song với công tác truyền thông thì cách phát triển bền vững nhất là gia tăng nội lực từ bên trong.
Với nỗ lực đầu tư phát triển về chất lượng giảng viên, thường xuyên cập nhật, thay đổi phương pháp giảng dạy tiên tiến, trường đặt mục tiêu mỗi sinh viên được đào tạo ra phải là một nòng cốt, hạt giống để tạo ra hiệu ứng cánh bướm, giúp lan tỏa giá trị của Xã hội học.
Để đạt được điều đó, Nhà trường và Khoa luôn tận dụng mọi nguồn lực để cung cấp cho sinh viên chương trình đào tạo tốt nhất.
Ngoài việc được đào tạo bởi các giảng viên trong khoa, sinh viên còn được thường xuyên được học hỏi từ các chuyên gia đầu ngành về Xã hội học tại Việt Nam do khoa mời về. Cô Dung khẳng định: “dù chỉ có 10 sinh viên thì Khoa vẫn cố gắng mời các chuyên gia về giảng dạy”.
Còn tại Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, số lượng sinh viên đăng ký và dự thi vào ngành học này trong những năm qua luôn ổn định và điểm chuẩn trúng tuyển luôn nằm ở nhóm cao.
Tuy nhiên, trường cũng gặp những thách thức và khó khăn như nhiều sinh viên khi đã nhập học vẫn chưa có đủ thông tin hoặc chưa được tư vấn hướng nghiệp đầy đủ về ngành này.
Do đó, các bạn đôi khi chưa hình dung đầy đủ về những yêu cầu của ngành học, nhu cầu việc làm của xã hội hoặc những tố chất cần thiết để có thể thành công với ngành Xã hội học. Vậy nên hầu như năm nào khoa cũng tổ chức những buổi định hướng học tập đầu năm cho sinh viên, các cố vấn học tập và chủ nhiệm lớp cũng luôn sát sao trong công tác theo dõi và tư vấn cho sinh viên khi cần thiết.
