Chiến lược mới của Mỹ tại Biển Đông (phần 2)

02/08/2019 08:09
Tiến sĩ Phạm Cao Cường
(GDVN) - Việc các quan chức Mỹ, đưa ra những tuyên bố cứng rắn đã tạo ra một phản ứng dư luận mạnh mẽ nhằm vào các hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc tại Biển Đông.

Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam trân trọng gửi đến quý độc giả phần 2 bài viết "Chiến lược mới của Mỹ tại Biển Đông" của Tiến sĩ Phạm Cao Cường.

Gia tăng sức ép từ Nhà Trắng

Để triển khai chiến lược của mình, Mỹ không ngừng gia tăng sức ép từ Nhà Trắng. Đối với các chính quyền Mỹ trước đây, khi tuyên bố về tình hình Biển Đông, rất ít khi các quan chức trả lời trực tiếp về vấn đề này thậm chí họ thể hiện thái độ khá thận trọng khi có những phát biểu về Trung Quốc.

Tuy nhiên, khi nhận thức về “mối đe dọa” Trung Quốc được công khai hóa trong nhiều văn kiện chiến lược (Chiến lược an ninh quốc gia Mỹ công bố vào tháng 11/2017) thì các quan chức Mỹ dường như được “cởi trói” trong việc lên án Trung Quốc với những từ ngữ khá gay gắt.

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson khi ra điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ đã bày tỏ quan điểm hết sức cứng rắn về Trung Quốc: “Trung Quốc nên bị cấm tới các đảo mà nước này xây trái phép ở Biển Đông...[1]

“Chúng ta sẽ phải gửi tín hiệu rõ ràng đến Trung Quốc rằng thứ nhất, việc xây dựng đảo phải dừng lại; thứ hai, họ sẽ không được phép tới các đảo đó nữa”. [2]

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson.
Cựu Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson.

Tháng 3/2017, vấn đề Biển Đông đều lần lượt đưa ra thảo luận nhân chuyến thăm của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis tới Nhật Bản.

Tại đây, người đứng đầu Lầu Năm Góc bố rằng: “Mỹ sẽ phối hợp với các quốc gia để chống lại các nỗ lực muốn thay đổi nguyên trạng.

Và để giải quyết những tranh chấp tại Biển Đông cần phải tăng cường một trật tự quốc tế dựa trên luật lệ.

Để thực hiện điều đó, cần phải huy động mọi nỗ lực ngoại giao nhằm giải quyết vấn đề một cách phù hợp nhằm duy trì việc mở cửa các tuyến hàng hải”. [3]

Thể hiện quyết tâm ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc tại Biển Đông tại phiên điều trần hồi tháng 1/2017.

Tháng 10/2018, Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ John Borton khi phát biểu về những động thái của Trung Quốc tại Biển Đông cũng đã không ngần ngại tuyên bố thẳng rằng chính quyền Donald Trump sẽ có chính sách cứng rắn hơn với Trung Quốc và Biển Đông sẽ không bao giờ trở thành một tỉnh của Trung Quốc:

“Họ chưa bao giờ thấy được một vị Tổng thống Mỹ nào cứng rắn hơn. Tôi nghĩ họ cần phải điều chỉnh lại hành vi của mình trong vấn đề thương mại, quốc tế, chính trị và quân sự trong hàng loạt vấn đề… Đây là điều Trung Quốc phải hiểu và chúng tôi sẽ làm nhiều hơn thế.

Tôi nghĩ chúng ta có thể nhìn thấy sự khai thác khoáng sản nhiều hơn ở Biển Đông có hoặc không cần sự hợp tác của Trung Quốc. Họ phải biết rằng không nên tạo ra việc đã rồi. Đây là không phải là một tỉnh của Trung Quốc và sẽ không bao giờ như vậy”. [4]

Việc các quan chức Mỹ, nhất là từ phía Nhà Trắng, đưa ra những tuyên bố cứng rắn với Trung Quốc đã tạo ra một phản ứng dư luận mạnh mẽ nhằm vào các hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc tại Biển Đông.

Mỹ can dự chiến lược chưa từng có vào Biển Đông
Mỹ can dự chiến lược chưa từng có vào Biển Đông

Những tuyên bố này ít nhiều đã tác động tới các đồng minh, đối tác của Mỹ tại khu vực thể hiện rõ Mỹ muốn thách thức những tham vọng của Bắc Kinh tại Biển Đông, đồng thời thể hiện những cam kết chặt chẽ đối với các nước trong khu vực.

Các nước Châu Âu cũng vì thế mà có tiếng nói mạnh mẽ hơn, lên án các hành động của Trung Quốc từ đó hình thành một tiếng nói thống nhất chống lại các hoạt động của Trung Quốc tại Biển Đông, giúp hạ nhiệt tình hình khu vực cũng như buộc Trung Quốc phải có sự điều chỉnh đối với các hành vi của mình.

Cùng với sức ép từ Nhà Trắng, vấn đề Biển Đông cũng được nêu ra tại rất nhiều các diễn đàn quốc tế với một cường độ ngày càng nhiều.

Điển hình nhất, tại Đối thoại Shangri-La diễn ra tại Singapore vào ngày 5/6/2017, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis lần đầu tiên công khai chỉ trích các hoạt động “quân sự hóa” Biển Đông của Trung Quốc và cho rằng những hoạt động này của Bắc Kinh là sự “coi thường luật pháp quốc tế” và Trung Quốc đã đi quá xa trong việc thể hiện “quyết tâm” của mình tại các vùng biển tiếp giáp mà “không thèm đếm xỉa gì tới lợi ích của các quốc gia khác”. [5]

Chính vì vậy, theo ông James Mattis, nước Mỹ sẽ phải tiếp tục điều chỉnh và mở rộng khả năng của mình nhằm phối hợp với các nước khác để đảm bảo an ninh, thịnh vượng và sự tự do đi lại tại Châu Á trên cơ sở luật pháp quốc tế.

Ông James Mattis thậm chí còn tuyên bố mạnh mẽ: “Chúng tôi không chấp nhận và sẽ không chấp nhận sự thay đổi mang tính cưỡng bức để thay đổi nguyên trạng. Chúng tôi không chấp nhận hành động quân sự hóa đơn phương tại Biển Đông”. [6]

Kết thúc diễn đàn đối thoại Shangri-La, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Tomomi Inada và Bộ trưởng Quốc phòng Australia Marise Payne cùng đưa ra một tuyên bố chung bày tỏ sự phản đối mạnh mẽ việc sử dụng hành vi cưỡng bức tại Biển Đông đồng thời phản đối việc “sử dụng các đảo, đá, đá ngầm cho các mục đích quân sự”. [7]

Để gây sức ép lên Trung Quốc, vấn đề Biển Đông cũng đã trở thành điểm thảo luận trong chương trình đối thoại thường niên giữa Mỹ và Trung Quốc.

Trong đối Đối thoại về Ngoại giao và An ninh Mỹ-Trung tổ chức tại thủ đô Washington vào ngày 21/6/2017, với sự tham gia của Bộ trưởng Ngoại giao Rex Tillerson và Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis, vấn đề Biển Đông đã được đem ra thảo luận trực tiếp với Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì và Tổng Tham mưu trưởng Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc, Thượng tướng Phòng Phong Huy. [8]

Ngoài ra, vấn đề Biển Đông còn đưa vào các tuyên bố chung của hội nghị của các nhà lãnh đạo thế giới như Hội nghị G7.

Trong tuyên bố chung của Hội nghị G7 đưa ra vào ngày 27/5/2017 nêu rõ: “Chúng tôi tái khẳng định cam kết của chúng tôi đối với việc duy trì trật tự dựa trên luật lệ trong lĩnh vực hàng hải, dựa trên các nguyên tắc của luật pháp quốc tế, bao gồm các nguyên tắc được phản ánh trong Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), cam kết giải quyết hòa bình các tranh chấp trên biển thông qua các biện pháp ngoại giao và pháp lý, bao gồm cả cơ chế trọng tài.

Cách thức đúng đắn giúp Mỹ có thể đẩy lùi Trung Quốc ở Biển Đông
Cách thức đúng đắn giúp Mỹ có thể đẩy lùi Trung Quốc ở Biển Đông

Chúng tôi quan ngại về tình hình ở Biển Hoa Đông và Biển Đông, chúng tôi cực lực phản đối bất cứ hành động đơn phương nào có thể làm gia tăng căng thẳng. Chúng tôi hối thúc tất cả các bên theo đuổi việc phi quân sự hóa các thực thể trong diện tranh chấp”. [9]

Và để tăng sức ép lên các vấn đề Biển Đông, Mỹ đã và đang triệt để tật dụng các biện pháp kinh tế để đối phó với Bắc Kinh.

Biện pháp này được Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trong suốt thời gian ra tranh cử Tổng thống Mỹ.

Theo quan điểm của Trump, Trung Quốc đang lấn lướt Washington ở Biển Đông bằng cách xây các “pháo đài lớn”.

Và theo Trump, cách tốt nhất để ngăn các hành động trái phép của Trung Quốc như xây đường băng, triển khai tên lửa tại các đảo, đá ở Biển Đông thì cần phải đe dọa Trung Quốc về mặt kinh tế, đe dọa sự tham gia của Trung Quốc vào thị trường Mỹ:

“Chúng ta có một sức mạnh kinh tế to lớn so với Trung Quốc. Đó chính là quyền lực của thương mại. Chúng ta sẽ dùng thương mại để đàm phán”. [10]

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung hiện nay không đơn giản chỉ là tìm cách giảm sự chênh lệch về thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc mà nó còn nhằm tới mục tiêu là kiềm chế Trung Quốc tại Biển Đông.

Vai trò của Quốc hội Mỹ

Với tư cách là cơ quan lập pháp của nước Mỹ, những đạo luật do các nghị sĩ Mỹ đề xuất hoặc đã được thông qua tại lưỡng viện Quốc hội Mỹ có vai trò rất lớn trong việc kiềm chế các hành động của Mỹ tại Biển Đông, đáng chú ý nhất là các đạo luật, nghị quyết sau:

Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng John S. McCain cho năm tài khóa 2019 (H.R.5515) lần đầu được trình ra Ủy ban Quân lực Hạ viện vào ngày 13/4/2018.

Đạo luật chính thức trở thành Luật (Số 115-232) vào ngày 13/8/2018 với nhiều quy định nhằm vào các hoạt động của Trung Quốc tại Biển Đông.

Theo đó, nếu Bắc Kinh không chấm dứt ngay các hành vi quân sự hóa tại các đảo nhân tạo, đá ngầm trên Biển Đông thì Trung Quốc sẽ không được mời tham gia cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương tổ chức 2 năm một lần.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng được đề nghị phải duy trì ổn định tại Biển Đông trong 4 năm và không có bất cứ hành động xây dựng mới nào khác tại các đảo, đá ngầm ở Biển Đông.

Mỹ yêu cầu Trung Quốc phải rút các tên lửa, thiết bị điện tử đã lắp đặt, mới có thể tham gia cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương của Mỹ.

Mỹ nhất quán là chìa khóa đối phó với bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông
Mỹ nhất quán là chìa khóa đối phó với bành trướng của Trung Quốc ở Biển Đông

Thậm chí, đạo luật này còn cảnh báo việc Trung Quốc tiếp tục quân sự hóa trên đảo là nhằm chuẩn bị cho đại chiến thế giới lần thứ ba. [11]

Đạo luật (Bill) số S.659 - Quốc hội thứ 115 (2017-2018) có tên gọi là Đạo luật trừng phạt Biển Đông và Biển Hoa Đông năm 2017 do Thượng viện Mỹ đề xuất, tuyên bố rằng:

Mỹ phản đối hành động của chính phủ bất kỳ quốc gia nào can thiệp vào sự tự do các vùng biển và vùng trời tại Biển Đông hoặc Biển Hoa Đông; Trung Quốc không được tiếp tục theo đuổi những tuyên bố chủ quyền phi pháp và quân sự hóa khu vực trọng yếu về an ninh toàn cầu;

Mỹ cần mở rộng các chiến dịch tự do hàng hải và bay qua và phản ứng với các hành vi khiêu khích của Trung Quốc bằng các hành động tương ứng; Mỹ phản đối bất kỳ hành động đơn phương nào của Trung Quốc nhằm làm xói mòn việc Nhật Bản kiểm soát đảo Senkakul (Điếu Ngư). [12]

Đạo luật này cũng kêu gọi Tổng thống áp đặt các lệnh trừng phạt nhằm vào tài sản của đang lưu trữ tại Mỹ của tất cả các cá nhân bao gồm:

1) Bất kỳ người Trung Quốc nào tham gia vào các dự án xây dựng hoặc phát triển tại những khu vực tranh chấp ở Biển Đông với một hay nhiều quốc gia thành viên Hiệp hội quốc gia Đông Nam Á (ASEAN);

2) Bất kỳ một cá nhân Trung Quốc nào tham gia vào các hoạt động hoặc chính sách đe dọa tới hòa bình hoặc ổn định khu vực tại Biển Đông có tranh chấp với một hay nhiều thành viên ASEAN hoặc tại khu vực Biển Hoa Đông do Nhật Bản hoặc Hàn Quốc quản lý;

3) Bất kỳ ai là chủ sở hữu hoặc là đại diện cho những người này, hoặc cung cấp cho những người này nguồn tài chính, nguyên vật liệu, công nghệ hoặc hỗ trợ khác.

Theo các quy định khác thì Tổng thống sẽ cấm hoặc áp đặt các điều kiện nghiêm ngặt của việc duy trì tại Mỹ một tài khoản liên lạc hoặc tài khoản thanh toán của một tổ chức tài chính nước ngoài để thực hiện hoạt động giao dịch tài chính cho người bị trừng phạt nếu Trung Quốc tiến hành các hành động cụ thể liên quan đến quân sự tại Biển Đông hoặc Biển Hoa Đông.

Dự luật (Act) H.R.2621 - Kỳ họp quốc hội thứ 115 (2017-2018) hay còn gọi là Đạo luật tăng cường an ninh tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương được công bố ngày 24/5/2017 tại Ủy ban Quân lực Hạ viện sau đó tiếp tục được đệ trình lên Tiểu ban về Châu Á và Thái Bình Dương vào ngày 27/6/2017.

Dự luật đề xuất này nêu rõ: Mỹ có lợi ích quốc gia trong việc duy trì tự do hàng hải, tự do của các vùng biển, tôn trọng luật pháp quốc tế, thương mại hợp pháp không bị cản trở tại Biển Đông.

Dư luận cũng nhắc lại tuyên bố của vào ngày 4/2/2017 của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis nhấn mạnh rằng:

“Tự do hàng hải là tuyệt đối cho dù đó là việc vận chuyển thương mại của Hải quân Mỹ. Mỹ vẫn hoạt động tại các vùng biển quốc tế và đi lại qua các vùng biển quốc tế một cách phù hợp”.

Dự luật nhắc lại nghĩa vụ thực thi phán quyết của Toà án Trọng tài Thường trực PCA tại Hague vào tháng 7/2016 về những tuyên bố chủ quyền (đường 9 đoạn) của Trung Quốc tại Biển Đông là không có giá trị theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển.

Đạo luật trừng phạt Biển Đông và Biển Hoa Đông H.R.3508 do Hạ nghị sĩ Gallagher đệ trình ngày 26/6/2019.
Đạo luật trừng phạt Biển Đông và Biển Hoa Đông H.R.3508 do Hạ nghị sĩ Gallagher đệ trình ngày 26/6/2019.

Đạo luật trừng phạt Biển Đông và Biển Hoa Đông H.R.3508 năm, kỳ họp Quốc hội 116, 2019 do Hạ nghị sĩ Gallagher đề xuất ngày 26/6/2019 trước Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ đề nghị áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Trung Quốc liên quan tới các hành động tại Biển Đông và Biển Hoa Đông và các mục đích khác.

Đạo luật đề xuất này nhắc lại Chính sách của Mỹ đối với Biển Đông và Biển Hoa Đông, trong đó nhấn mạnh nguyên tắc giải quyết tranh chấp giữa các bên một cách hài hòa, phù hợp với luật pháp quốc tế.

Đạo luật cũng tái khẳng định cam kết của Mỹ đối với các đồng minh và đối tác tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, bao gồm các chính sách lâu đời của Mỹ.

Đạo luật phản đối các yêu sách trong lĩnh vực hàng hải bao gồm các quyền tự do và sử dụng hợp tác các vùng biển thuộc về tất cả các quốc gia, phản đối hành động đơn phương của bất kỳ chính phủ quốc gia nào muốn thay đổi nguyên trạng, can thiệp, ngăn chặn các quốc gia khác thực hiện các quyền chủ quyền đối với các nguồn lực của vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa bằng cách đưa ra các yêu sách không có hỗ trợ trong luật pháp quốc tế.

Đạo luật cũng đề nghị trừng phạt đối với 25 công ty của Trung Quốc đã tham gia vào các hoạt động tại Biển Đông trong đó có: China Mobile, China Telecom, Tập đoàn dầu khí ngoài khơi Trung Quốc (CNOOC); Hãng hàng không Phương Nam Trung Quốc (China Southern Airlines) và nhiều tập đoàn công ty khác. [13]

(Còn nữa)

Tài liệu tham khảo:

[1] Khánh Linh, ‘Chính quyền Trump thề ngăn Trung Quốc chiếm các đảo ở Biển Đông’, VnExpress, 24/1/2017, http://vnexpress.net/tin-tuc/the-gioi/chinh-quyen-trump-the-ngan-trung-quoc-chiem-cac-dao-o-bien-dong-3532782.html (truy cập ngày 25 July 2017).

[2] Như trên

[3] James Mattis, Joint Press Briefing by Secretary Mattis and Minister Inada in Tokyo, Japan, 4 February 2017, U.S Department of Defense, https://www.defense.gov/News/Transcripts/Transcript-View/Article/1071436/joint-press-briefing-by-secretary-mattis-and-minister-inada-in-tokyo-japan/ (accessed on 28 July 2017).

[4] David Brunnstrom, “U.S. security adviser Bolton vows tougher approach to China,” Reuters, 13 October 2018, https://www.reuters.com/article/us-usa-china-bolton/u-s-security-adviser-bolton-vows-tougher-approach-to-china-idUSKCN1MM2M8 (accessed on 24 October 2018).

[5] Richard J. Heydarian, ‘Defense Secretary James Mattis Just Challenged China’s Moves in South China Sea’, The National Interest, 5 June 2017, http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/defense-secretary-james-mattis-just-challenged-chinas-moves-21006 (assessed on 25 July 2017).

[6] ‘Mattis says US against 'coercive' Chinese moves in South China Sea’, Deutsche Welle (DW), 3 June 2017, http://www.dw.com/en/mattis-says-us-against-coercive-chinese-moves-in-south-china-sea/a-39103240 (assessed on 25 July 2017).

[7] Kirsty Needham, ‘South China Sea: Beijing lashes out at US Defence Secretary Jim Mattis’, The Sydney Morning Herald, 5 June 2017, http://www.smh.com.au/world/south-china-sea-beijing-lashes-out-at-us-defence-secretary-jim-mattis-20170604-gwkazj.html (assessed on 26 July 2017).

[8] Susan A. Thornton, ‘Previewing the U.S.-China Diplomatic and Security Dialogue’, Susan Thornton, Acting Assistant Secretary of State for East Asian and Pacific Affairs, U.S Department of State, 19 June 2017, https://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2017/06/272014.htm (assessed on 25 July 2017).

[9] An Công, ‘G7 lên tiếng về Biển Đông, Trung Quốc 'bất mãn', VietTimes, 29/5/2017, http://viettimes.vn/g7-len-tieng-ve-bien-dong-trung-quoc-bat-man-123875.html (truy cập ngày 13/9/2017); ‘G7 leaders express ‘concern’ about East and South China Sea disputes in closing statement’, South China Morning Post, 27 may 2017, http://www.scmp.com/news/world/article/1956243/g7-leaders-express-concern-about-east-and-south-china-sea-disputes (accessed on 13 September 2017).

[10] Kim Hoa, ‘Ông Trump bổ nhiệm tướng Hải quân chống Trung Quốc’, Báo Đất Việt, 31/01/2017, http://baodatviet.vn/chinh-tri-xa-hoi/tinh-hinh-bien-dong-van-de-bien-dong/ong-trump-bo-nhiem-tuong-hai-quan-chong-trung-quoc-3328165/ (truy cập ngày 6/2/2017); ‘Use trade against China: Trump’, The Straits Times, 28 March 2006, http://www.straitstimes.com/world/united-states/use-trade-against-china-trump (accessed on 13 September 2017).

[11] U.S Congress, H.R.5515 - John S. McCain National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2019, 115th Congress (2017-2018), House - Armed Services, May 15, 2018, p. 627.

[12] U.S Congress, South China Sea and East China Sea Sanctions Act of 2017, S.659 - 115th Congress (2017-2018), 15 March 2017.

[13] “H.R. 3508 — 116th Congress: South China Sea and East China Sea Sanctions Act of 2019.” www.GovTrack.us. 2019. July 31, 2019, https://www.govtrack.us/congress/bills/116/hr3508

Tiến sĩ Phạm Cao Cường