Những hình ảnh thi đua giữa học sinh với học sinh, giữa giáo viên với giáo viên, thậm chí là giữa các trường học với nhau đã trở nên quen thuộc trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, phong trào này dường như đang tạo ra áp lực không nhỏ cho đội ngũ giáo viên cũng như các nhà trường trước những tổng kết con số thành tích cuối mỗi kỳ học, cuối năm học.
Bàn về câu chuyện thi đua trong giáo dục Việt Nam, cô giáo Tô Thụy Diễm Quyên - Tổng giám đốc Innedu, giảng viên các chương trình đổi mới giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng: Phong trào thi đua với những phần thưởng, thúc ép, áp đặt chỉ tạo động lực trong thời gian ngắn.
Nguyên lý tạo động lực cho con người có tính thách thức và tính đối kháng. Tuy nhiên, nếu thực hiện không khéo sẽ tạo ra sự ganh đua, cạnh tranh tiêu cực.
Khi thi đua trở thành ganh đua
Theo chia sẻ của cô Tô Thụy Diễm Quyên, trong giáo dục Việt Nam, sự ganh đua được biểu hiện rõ nét trong từng lớp học, từng kỳ thi, những lần tổng kết đánh giá và tồn tại cả trong quan điểm của nhiều người về thành tích học tập.
Cô Quyên cho biết: "Trong cuốn sách Cải cách giáo dục Việt Nam của tác giả Tanaka Yoshitaka (dịch giả Nguyễn Quốc Vương) đã phân tích rõ tính cạnh tranh trong thi đua của giáo dục hiện nay.
Để tạo động lực trong học tập, giáo viên thường tổ chức bài dạy, thiết kế những cuộc cạnh tranh để học sinh thể hiện sự hiểu biết của mình.
Nhưng vô tình những cuộc cạnh tranh đó khiến các em chỉ chú ý đến nét mặt của giáo viên, chỉ quan tâm mình đúng hay sai nhưng không quan tâm đến nội dung câu trả lời, nội dung bài học".
 |
Thi đua trong giáo dục nếu thực hiện không đúng cách dễ trở thành ganh đua, cạnh tranh nhau (Ảnh minh họa: Lã tiến) |
Như vậy, mục đích mỗi tiết học của học sinh là được giáo viên, bạn bè chú ý, là mình sẽ giành phần thắng với mỗi câu trả lời. Cách tạo động lực học tập như vậy sẽ không mang lại kết quả, học sinh không được phát triển tư duy, khả năng sáng tạo.
Bên cạnh đó, những kỳ thi, những tổng kết điểm số, đánh giá học sinh, đánh giá giáo viên cũng là một biểu hiện của vấn đề ganh đua trong giáo dục.
Khi học sinh, phụ huynh đều chạy theo điểm số, kết quả đỗ đạt, trường học chỉ lấy số lượng học sinh giỏi, số lượng học sinh đậu đại học để nói về bảng thành tích của trường thì vấn đề thi đua cạnh tranh vẫn còn tồn tại.
Những phong trào thi đua chạy theo thành tích cũng ảnh hưởng đến tâm lý, làm sai lệch quan niệm của nhiều người về giáo dục.
"Thậm chí việc học của con nhưng bố mẹ cũng ganh đua với nhau. Có học sinh từng chia sẻ với tôi rằng, bố mẹ đã gây sức ép và bắt buộc em phải thi đậu vào trường chuyên. Vì bạn trong cơ quan của bố cũng có con học trường chuyên.
Đây là một câu chuyện buồn nhưng không phải là câu chuyện hiếm gặp, khi bố mẹ xem trọng điểm số, coi trọng trường chuyên, lớp chọn, ép buộc con vào một cuộc đua cạnh tranh khốc liệt, mệt mỏi", cô Quyên chia sẻ.
Thi đua bị biến thành ganh đua không phải chỉ là câu chuyện riêng của những học sinh. Ngay cả với các giáo viên, những hình thức thi đua mang tính cạnh tranh vẫn còn tồn tại.
Theo cô Tô Thụy Diễm Quyên, nhiều giáo viên đã không còn hứng thú với cuộc họp thi đua trong trường, khi trong những cuộc họp ấy thi đua đã bị biến thành cuộc đấu tố, chê bai nhau. Hình thức thi đua cạnh tranh như vậy không những phản động lực, mà còn làm giảm hiệu quả công việc của giáo viên, trường học.
Thay đổi cách đánh giá sẽ loại bỏ thi đua cạnh tranh trong giáo dục
Cô Tô Thụy Diễm Quyên cho rằng: "Tạo động lực với "cây gậy và củ cà rốt" (hình thức phạt và thưởng) chỉ tạo động lực ở bậc thấp. Vì khi không còn những hình thức thưởng - phạt đó, động lực cũng sẽ không còn.
Chính vì vậy, cần chuyển hóa động lực từ bên trong để nó phát triển bền vững".
Nguyên lý tạo động lực cho con người có tính thách thức và tính đối kháng, cần phải làm cho người học cảm thấy rằng, nỗ lực để không bị bỏ lại phía sau sẽ tạo hiệu quả.
Tuy nhiên, nếu thực hiện sai cách thì tính thách thức và tính đối kháng dễ bị chuyển thành tính ganh đua. Ganh đua khiến con người bằng mọi giá đạt được mục đích của mình, không quan tâm đến người khác, ganh đua trong giáo dục cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến mối quan hệ bạn bè, đồng nghiệp.
Theo quan điểm của cô Tô Thụy Diễm Quyên, để thi đua không bị biến thành tiêu cực, cạnh tranh thì cần phải thay đổi cách đánh giá.
 |
Cô Tô Thụy Diễm Quyên (thứ hai từ trái sang) cho rằng cần thay đổi cách đánh giá học sinh và cách đánh giá giáo viên (Ảnh: Cô Quyên cung cấp) |
Cách đánh giá, phân loại học sinh theo bậc giỏi, khá, trung bình, yếu cũng phản động lực. Giáo dục tích cực là không so sánh học sinh này với học sinh kia, chỉ cần đánh giá để học sinh tự tiến bộ, mỗi người chỉ cần so sánh với bản thân mình của ngày hôm qua.
Trong đánh giá hành vi học sinh, thầy cô cần đánh giá hành vi tích cực của học sinh, khuyến khích làm điều tích cực thay vì chỉ trích, phê bình lỗi lầm.
Để lớp học không rơi vào những cuộc đua cạnh tranh tiêu cực, cô Quyên nêu ví dụ: "Giáo viên sẽ thay đổi để không còn tình trạng ganh đua trong lớp học, trong môi trường giáo dục.
Khi cho lớp học làm bài tập nhóm, có nhóm làm đạt 10 điểm, có nhóm khác đạt 5 điểm nhưng vẫn ghi nhận thành quả của học sinh.
Giáo viên đánh giá quá trình học sinh hợp tác, hỗ trợ, giúp đỡ nhau làm bài, đánh giá như vậy sẽ tạo ra tính đối kháng nhưng ko ganh đua.
Bên cạnh đó thầy cô có thẻ gắn hình trái tim, những mặt cảm xúc đáng yêu, tích cực trong kết quả bài làm từng nhóm, ghi nhận những nhóm học sinh có sự nỗ lực, cố gắng. Đặc biệt là giáo viên nên chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình về những hành vi tích cực của học sinh".
Một điều quan trọng cần phải lưu tâm là giáo viên nên đánh giá định tính chứ không phải đánh giá định lượng, đánh giá hành vi của học sinh nhưng không cho điểm hành vi.
"Thay đổi cách đánh giá trong giáo dục là một vấn đề then chốt để giải quyết tình trạng ganh đua, chạy đua thành tích hiện nay.
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã bỏ bớt một số cuộc thi giáo viên giỏi, học sinh giỏi cấp quốc gia, đây là một việc làm khoa học để thay đổi tính cạnh tranh trong thi đua.
Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã đưa ra những yêu cầu về thay đổi trong cách đánh giá đối với học sinh tiểu học, học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông. Giáo viên cần phải hiểu giá trị của đánh giá định tính và sáng tạo trong cách đánh giá định tính.
Bên cạnh đó, điều cần thiết phải làm là thay đổi cách đánh giá giáo viên, không thể đánh số, cho điểm hạnh kiểm hay hành vi của giáo viên", cô Quyên khẳng định.
